|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Hassek Höyük |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük ve Mezarlık Alanı |
|
Rakım:
|
475 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Şanlıurfa |
|
İlçe:
|
Siverek |
|
Köy:
|
Yukarı Tillakin |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ I İTÇ II |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Urfa İli; Siverek İlçesi'ne bağlı Yukarı Tillakin (Kırca) ile Aşağı Tillakin köylerinin ortasında; Adıyaman-Urfa karayolundan 1 km kadar kuzeyde; Fırat Nehri'nin güneyinde yer almaktaydı [Behm-Blancke 1987b:117]. Kodu S 52/18. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Hassek Höyük Fırat'ın eski kollarının birinin üzerinde; düzenli olarak alçalan teraslarında yer alan yassı bir tepedir. Yerleşmenin erozyon nedeniyle bir kısmının tahrip olduğu bilinmekle birlikte bu tahribat öncesinde 350x150 m'lik bir alanı kapladığı da saptanmıştır [Behm-Blancke 1987b:117]. Kazılarda ortaya çıkarılan hayvan kemikleri üstünde yapılan çalışmalar; Hassek Höyük Son Kalkolitik yerleşmesinde koyuna karşılık domuz; keçi ve sığırın ilk sırayı aldığını; dolayısıyla bu durum çevrenin ağaç ve çalılardan oluşan bir bitki örtüsüne sahip olduğunu göstermiştir; buna karşılık Fırat Nehri kıyısında bugün görülebilen kısmi ağaçlık alanların Son Kalkolitik'te bugünkü kadar geniş olmadığı tahmin edilmektedir [Behm-Blancke et al. 1981:89]. Yerleşme yapılarında kullanılan kireç ve bazalt ile çanak çömlek yapımında kullanılan kil yatakları yakın çevrede mevcuttur; höyüğün yaklaşık 100 m güney-güneybatısında bulunan tatlı su kaynağının ise Son Kalkolitik dönemde Hassek sakinlerine içme suyunu sağlamış olduğu düşünülmektedir [Behm-Blancke et al. 1981:93]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: İlk kez İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı'ndan M. Özdoğan'ın başkanlığındaki Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları sırasında saptanmıştır [Özdoğan 1977:148]. 1978 yılında İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü ile Münih Üniversitesi'nin ortak projesi olarak başlayan kazılar B. Hrouda ile M.R. Behm-Blancke başkanlığında 1986 yılı kazı sezonu sonuna kadar sürdürülmüştür. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Höyükte; Son Kalkolitik Çağ'ın sonunda (MÖ 3100-3000) güneyden gelen Son Uruk Dönemi halklarına ait bir koloni yerleşimi ile İlk Tunç Çağı I-II. evrelerinin yerleşimi bulunmaktadır. İTÇ'ye ait 4 yerleşim katının var olduğu anlaşılmıştır. Tepenin batı ve doğu yamaçlarında açılan açmalar İTÇ yerleşiminin oldukça geniş alana yayıldığını göstermektedir. Batıdaki mezarlık da olasılıkla bu yerleşime aittir. |
| Buluntular: Mimari: Höyüğün üst kesiminde açılan S-U/17-20 karelerinde; İTÇ I-II evrelerinde birbirlerini kısmen bozan 4 yapı katına ait mekanlar ortaya çıkarılmıştır. Bunlardan en alttaki 4. yapı katında Kalkolitik Çağ tabakasını da bozan ve gömük ev tabir edilen; ana toprak üzerinde inşa edilen; 2.5 m kalınlığında çok kalın duvarlı olan; uzun dörtgen planlı; 3.5x10 m boyutlarında bir mekan ve onun yanında küçük dörtgen odalardan ibaret yapı ile kuzeyde bir başka yapı mevcuttur. Temeller kalker taşındandır. 3 ve 2. yapı katlarında çakıltaşı tabanlı bir sokağın iki yanında yer alan yapıların oluşturduğu bir yerleşim planı ortaya çıkmıştır. Höyüğün İTÇ yerleşiminin bir sur duvarı ile korunduğu belirtilmektedir [Behm-Blanche 1988:72]. Çanak Çömlek: İTÇ'nin en üst yapı katında; torna işi ince mal ile saklı astar bezemeli mal vardır. S profilli kaseler mevcuttur [Behm-Blanche 1987:122]. 2. yapı katında torna işi ince yapımların ve saklı astar bezemeli mal örneklerinin olduğu bir toplu buluntu ortaya çıkarılmıştır. Bu toplu buluntuda maden ve taş bulguların da oluşu; sanduka bir mezar için hazırlanmış buluntular topluluğu olduğunu akla getirmektedir. Bu yapı katında çanak çömlek olarak S profilli kaseler; emzikli kase; yüksek ayaklı kadeh biçimli kap; halka ayaklı huni boyunlu küresel gövdeli çömlek biçimleri yer almaktadır. Aynı yapı katındaki işlik yerlerinde içinde kırmızı boya kalıntıları bulunan bir çömlek; emzik ağızlı çömlek vardır. İTÇ yapı katlarında ayrıca az sayıda Karaz malı; Hassek yerleşiminin kuzey yöresi ile ilişkisini ortaya koymaktadır. Bu endüstri özellikle kap biçimleri açısından Amik Ovası G evresi endüstrisi ile çağdaştır. İTÇ yapı katlarının ilginç bulgularından biri üzerinde mühür baskılarının yer aldığı çömleklerdir [Behm-Blanche 1984:res.6]. Yontma Taş: İTÇ tabakalarında uzun kenani tipte çakmaktaşı dilgiler ve kazıyıcılar bulunmuştur. Sürtme Taş: Çeşitli taş idoller ve mühürler bulunmaktadır. 2. yapı katındaki depo buluntusunun içindeki delikli biley taşı ince işçilikle özenle üretilmiştir. Maden: Bakır/tunçtan bir yassı balta; yatay boğumlu yivli küre başlı iğne; içbükey ağızlı; perçin delikli bir kama/çakı gibi buluntular ortaya çıkarılmıştır. İnsan Kalıntıları ve Mezarlar: Yerleşme İçi Mezarlık: Tepenin batı tarafında; yerleşme içinde; Kalkolitik Çağ mimarisini bozacak kadar derine gömülmüş; küp mezarlar bulunmuştur. Küp/pitoslar doğu-batı yönündedir. Ağızları doğuya bakmaktadır [Behm-Blanche 1981:105]. Çocuk iskeleti içerenler arasında 2 no'lu küp mezarda; bir kız çocuğu diğer ölüler gibi hocker durumunda yatırılmıştır. Yanına mezar armağanı olarak bakır bir kefen iğnesi bırakılmıştır. Ayrıca beyaz; yeşil; kırmızı kireçtaşı boncuk dizisi; uzunlamasına delinmiş dörtgen plakalar; damla biçimli taşlar; ortası delinmiş kireçtaşı sarkaçlar olasılıkla bir kolyeyi teşkil etmektedir. Yerleşme içinde ocak taşlarından duvarlara sahip az sayıda sanduka/sandık mezarlar da bulunmuştur. Bunlar içinde S 19 karesinde; 190x130 cm boyutunda 12 no'lu mezarda bulunan ve tümü bakır/tunçtan yapılmış iki mızrak ucu; iki yassı balta; bir kalem; bir iğne ile 35 yaşında ölen bir kişinin şahsi eşyalarıdır [Behm-Blanche 1984:50-52;şek.7-8]. Bu kişi hocker pozisyonunda başı doğuda olmak üzere yan yatırılmıştır. İyi kalitede yapılmış bir asa/topuz başı bu kişinin topluluk içinde önemli bir kişi olduğunu göstermektedir. 1984 kazısında tepenin KB kesiminde Q 21 karesinde saptanan G 43 no'lu sanduka mezarda; 18-20 yaşlarında bir kişiye aittir. Yanında tunç bıçak tunç iğne gibi zengin hediyeler bulunmaktadır [Behm-Blanche 1986:şek.5]. Yerleşim Dışı Mezarlık/ Batı Mezarlık Alanı/Ağaç Tarla Mevkii: Tepenin 700 m kadar batısında; Fırat Nehri'nin hemen güney yanındaki yamaç alanı hem İlk Tunç Çağı'nda hem de Geç Roma Dönemi'nde mezarlık alanı olarak kullanılmıştır [Behm-Blanche 1984:şek.9'daki plan]. Üstteki geç dönem mezarları; alttaki İTÇ I-II evre mezarlarını bozmuştur. 27x15 m boyutlu; İlk Tunç Çağı nekropolünden 97 adet küp mezar bulunmuştur. Küpler; doğu-güneydoğu; batı-güneybatı istikametinde dizilmişlerdir. Ağızları; yaklaşık doğuya bakmaktadır. Genelde 94-103 cm yüksekliğinde; 75-90 cm çapında oval biçimli pitoslar/küpler tabut olarak kullanılmıştır. Büyük küplerin mezarlık için üretildiği sanılmaktadır. Küçüklerinin benzerleri ise yerleşme de mevcuttur. Yuvarlatılmış dudaklı boyunsuz küplerdir. Bazı küplerin ağız kısımları; ölünün daha rahat sokulabilmesi için kırılmıştır. Yine bazı küplerin üzerinde bu kırılma işleminin kolay bir şekilde uygulanması için delikler yapıldığı görülmüştür. Bu küplerin içinde; hocker biçiminde yatırılmış iskeletler ele geçmiştir. Ölüler başları yukarı gelecek şekilde bazen sağa bazen sola yatırılmıştır. Defin olayından sonra küplerin çevresi küçük taşlarla doldurulup ağızları bir çömlek parçası ile kapatılıp; üzerlerine toprak atılmıştır. Gömüt Armağanları: Kırmızı ve devetüyü maldan; el yapımı Ninive V tipinde dört kulplu ayaklı kaplar; saklı astar bezemeli maldan tutamaklı ayaklı kap gibi çanak çömlek armağanlar ile elliye yakın sayıda maden bulgular; armağanlar içinde en büyük topluluğu teşkil etmektedir. Kapların çoğunluğu çark yapımıdır. Maden buluntular arasında bıçak; keski; yassı balta; bilezik; spiral halka; boncuklar görülmektedir. Ölünün sarıldığı kumaş gibi nesnenin birbirine tutturulabilmesi için kullanılan maden iğneler daha çok göğüs kısmında bulunmaktadır. Tunç bulgular; olasılıkla kalaylı tunçdur. 14 no'lu küp mezar içinde üzerinde pişmiş topraktan; baskı yüzüne geometrik motif çizilen mühür bulunmuştur. Özellikle kadın gömütlerinin yanına taş boncuklar; delikli sümüklü böcek kabukları; kemikten kemer tokası gibi süs eşyaları bırakılmıştır. Silahlar ise yalnız erkeklerin yanına konmuştur. 70 no'lu mezarda; mezarın tarihlenmesi için önemli olan silindir mühür de bulunmaktadır. Bazı mezar armağanları küplerin dışına da konmuştur. Küplerin içindeki iskeletler çok bozuk durumda ele geçmiştir. Bu bozulma için pek yorum yapılamamaktadır. Bu açıdan tümünün yaş ve cinsiyetlerini tanımlamak zordur. İskeletler ayrıntı ile incelenmiştir. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Kazı başkanı; yerleşme içi mezarlığı ve yerleşim dışı Batı Mezarlığını bulgularından çıkarak Aslantepe VI B; Titriş; Lidar; Kargamış ile çağdaş İlk Tunç Çağı I. evre sonu ile İlk Tunç Çağı II. evrenin başına tarihlemektedir [Behm-Blancke 1984:53]. Ninive V tipi kaplar ise yine Arslantepe; Samsat; Hayaz ve Büyük Şaşkan Tepe'de bulunmaktadır. Yerleşmedeki iskan buluntuları ise Son Kalkolitik Çağ gelenekli bir kültürün İlk Tunç Çağı I. evrede de devam ettiğini göstermektedir. Olasılıkla İTÇ II. evrenin başında yerleşme terkedilmiştir. |
