©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi


Milet

Çizimler için tıklayın...

maps

Fotoğraflar için tıklayın...

Milet
Türü:
Düz Yerleşme
Rakım:
10 m
Bölge:
Ege
İl:
Aydın
İlçe:
Didim
Köy:
Balat
Araştırma Yöntemi:
Kazı
Dönem:
Arkaik Klasik Protogeometrik Geometrik

     


Yeri: Aydın il merkezinin batısında; Menderes Nehri'nin Ege Denizi'ne kavuştuğu yerde; günümüz Balat Köyü'nün yakınındadır. Yerleşmenin antik çağdaki önemi tartışılamaz. Ulaşımı çok kolaydır. Miletos Türkiye sınırları içinde yalnız kendi araştırma ve kazı buluntularının sergilendiği müzesi olan birkaç ören yerinden biridir.
Konumu ve Çevresel Özellikleri: İTÇ yerleşiminin ise antik kent gibi körfezin kıyısındaki bir burun üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu yerleşimin sahiplerinin içme suyunu nasıl karşıladıkları tam bilinmemektedir.
Tarihçe:
Araştırma ve Kazı: Milet'teki ilk kazılar, 1873 yılında O. Rayet tarafından başlatılmıştır. Rayet'in ardından, 1899 yılında T. Wiegand tarafından sistemli kazılar gerçekleştirilmiştir. Miletos'un Arkaik Dönem yerleşmesiyle ilgilenen Wiegand, çalışmalarına Athena Tapınağı'nda başlamıştır. 1904-09 yılları arasında ise Arkaik Miletos'un en önemli kısmı olan Kalabaktepe Mevkii kazılmıştır. Bu çalışmaların ardından, Athena Tapınağı'nın Arkaik Dönem tabakalarında sürdürülen sınırlı kazı çalışmaları dışında, 1950-1970 yılları arasında G. Kleiner tarafından gerçekleştirilen kazılarda Arkaik Çağ buluntularının çoğunlukla Hellenistik ve Roma gibi daha geç dönemlerdeki yapılaşmalar yüzünden tahrip olduğu saptanmııştır [Niewöhner 2016: 9]. 80'li yıllara gelindiğinde, Kalabaktepe ve Zeytintepe'de yeni ve büyük bir kazı projesi başlatılmıştır. Bu durum, V. von Graeve başkanlığında, Kalabaktepe ve Zeytintepe'de yeni ve büyük bir kazı projesinin yürütüldüğü 80'li ve 90'lı yıllarda son bulmuştur. 1985-94 yılları arasında W. Müller-Wiener, V. von Graeve ve R. Senff tarafından yönetilen kazılar Kalabaktepe'de gerçekleştirilmiştir. Zeytintepe'deki Aphrodite Oikous Kutsal Alanı 1990-91 yıllarında saptanmış ve kazılmıştır. 1994 yılından itibaren W.D. Niemeier tarafından yönetilen kazılarda, Minos kültürünün varlığına dair çok fazla kanıt bulunmuş ve bunların değerlendirilmesi sonucunda kentin önemli bir Minos yerleşmesi olduğu sonucuna varılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. 2012 yılına kadar kazılar V. Von Graeve tarafından sürdürülmüştür. Kentte 2013-2016 yılları arasında P. Niewöhner tarafından gerçekleştirilen kazı çalışmaları 2017 yılından beri C. Berns başkanlığında sürdürülmektedir.
Tabakalanma:
Buluntular: Mimari: C. Weickert'ın 1938 ve 1955-57 yıllarında Athena Tapınağı'nın hemen yanında yaptığı kazılarda Miken Dönemi'ne ait kent duvarları ile ev kalıntıları ortaya çıkarılmıştır. 1973 yılında P. Hommel'in yönetiminde gerçekleştirilen kazılarda ise Miken megaronu olduğu düşünülen bir yapının aslında Arkaik Dönem'e ait olduğu 1994 kazılarıyla anlaşılmıştır. Miletos için önemli bir dönem olan Geometrik Dönem'de yerleşmenin Kalabaktepe ve Athena Tapınağı olmak üzere iki ayrı alana yayılmış olduğu görülmüştür. Kalabaktepe Akropolisi'nin ilk kez Geometrik Dönem'de iskan edildiği saptanmış ve buradaki Geç Geometrik Dönem yerleşmesinin MÖ 8. yüzyılda başladığı ve iki evreli olduğu tespit edilmiştir. Kalabaktepe'nin doğu terasında yine MÖ 8. yüzyıla tarihlenebilecek bir kutsal yapının var olabileceğinden söz edilmiştir. Kalabaktepe'nin etrafına inşa edilen savunma duvarı ise MÖ 7. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir. Kalabaktepe'nin güney yamacında, sözü edilen sur duvarının altında, MÖ 6. yüzyıla tarihlenen avlulu Arkaik Dönem evleri gün ışığına çıkartılmıştır. Yoğun kullanım görmüş olan bu evlerin birçok yapı evresinin varlığı saptanmış ve en erken yapılar MÖ 700-650 arasına tarihlendirilmiştir. Bu evlerin altında, MÖ 7. yüzyıla tarihlendirilen bir çömlekçi fırını gün ışığına çıkartılmıştır. Kalabaktepe'deki ikinci savunma duvarı ise MÖ 6. yüzyıl ortalarında, MÖ 7. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiş olan savunma duvarının daha iç kısmında yapılmıştır. Tiyatro Limanı yakınlarındaki arkaik Athena Tapınağı'nın, "eski" (MÖ 8-6. yüzyıl arası) ve "yeni" (MÖ 6. yüzyıl sonu) olarak adlandırılan, iki evresi olduğu saptanmıştır. MÖ 6. yüzyılın son çeyreğinde, Miletos'ta inşaat faaliyetlerinde ani bir artış olduğu görülmüştür. Didyma'daki Apollon ve Artemis Tapınakları, Kutsal Yol üzerindeki temenos, Kalabaktepe'nin doğu terasındaki Artemis KithoneTapınağı, Zeytintepe'deki Aphrodite Oikous Kutsal Alanı, Mengerevtepe'de yer alan Athena Assesia Tapınağı ve Tekağaç Burnu'ndaki Poseidon Sunağı bu dönemde yapılmıştır. Miletos'un bulunduğu yarımadanın kuzey kesiminde, arkaik konut yapılarının varlığına ilişkin kanıtların olmamasına karşın, burada yer alan yapılardan yalnızca Humma Tepe'deki Demeter ve Kore, Kaletepe'nin doğusunda Dionysos ve olasılıkla Apollon Delphinios tapınakları kesin bir şekilde Arkaik Dönem'e tarihlendirilebilmiştir. Kazartepe'nin yamaçlarında ise Aslanlı Mezar olarak bilinen ve MÖ 6. yüzyıla tarihlenen anıtsal bir mezar yapısı ortaya çıkarılmıştır. Yeni Balat Köyü'nde yapılan bir boru döşemesi sayesinde ise yeri daha önceden saptanamamış olan Arkaik Dönem nekropolisi bulunmuştur. 2007 yılında Kalabaktepe Artemis Khitone Kutsal Alanı'nda tapınağın doğusunda ve bunun hemen kuzey yamacında yapılan kazılarda MÖ geç 8. yüzyıla ait orta bölümünde ocak yer alan, kuzey bölümünde dar bir mekanın olduğu bir yapı tespit edilmiştir. Hemen kuzeyinde de 3 m daha alt seviyede yine MÖ 8. yüzyıla tarihlendirilen üst bölümdeki yapıya ait başka bir mekan daha açığa çıkarılmıştır. Bu kompleks MÖ 7. yüzyılın ortasından hemen sonra terk edilmiş ve toprakla doldurulmuştur. Alt seviyedeki mekanın doğu duvarında açığa çıkarılan eşik nedeniyle girişin bu bölümden olduğu anlaşılır. Söz konusu mekanın tabanında 4 adet çatıyı destekleyen ahşap direğin bulunduğu oyuklar saptanmış olup yapının güneybatı köşesinde korunan duvar yüksekliği 2.55 m'dir. Geç Geometrik Dönem'e ait bir yapıda bu kadar yüksek duvarın korunmuş olması önemlidir. Bu kompleksin yakın çevresinde başka bir yapının bulunmaması ve hemen yamaçta Milet kentinden görülecek şekilde yapılmış olması Kutsal Alan'da önem taşıyan bir yapı olduğunu düşündürmektedir [Graeve 2010:140]. 2008 yılında da bu komplekste yapılan çalışmalarda doğu duvarına bitişik olarak, yapı ile aynı zamana tarihlendirilen küçük bir oda ve önünde bir meydan açığa çıkarılmış, meydanın doğu bölümünde, Geç Arkaik Dönem Tapınağı'nın doğu terasına devam eden dar bir yolun varlığı saptanmıştır [Graeve 2010:141]. Sunak: Zeytintepe'de temenos'un batı tarafında ana kayaya oyulmuş, doğu terasına kadar inen bothroslarda MÖ 494 öncesine tarihlendirilen çok zengin adak eşyaları bulunmuştur. Çanak Çömlek: Miletos'ta gerçekleştirilen kazılarda, Sub-Miken ve Protogeometrik seramikler ele geçmiştir. Orta Geometrik Dönem seramikleri ise bu döneme ait bir evin yanık tabakasında bulunmuştur. Kalabaktepe'de gerçekleştirilen stratigrafik kazılarda, çoğunlukla yerel yaban keçisi ve fikellura üsluplarında üretilmiş MÖ 7. ve 6. yüzyıllara tarihlenen çok sayıda bezemeli seramik parçası ele geçmiştir. Miletos'ta önemli miktarda Attik Siyah Figür seramiği de ele geçmiş; ancak, MÖ 494 yıkımından önceye tarihlenen arkeolojik kontekstlerde, kırmızı figür seramiğinden çok az örnek bulunmuştur. Athena Tapınağı alanında yapılan kazılarda ise arkaik dönem seramiği ve amphoralarıyla doldurulmuş arkaik bir su kuyusu bulunmuştur. Tiyatro Limanı ve yine Athena Tapınağı alanı çevresinde gerçekleştirilen kazılarda, kentin bu bölümünün ticari önemini yansıtan, şarap şişeleriyle dolu arkaik döneme tarihlendirilen bir depo ortaya çıkarılmıştır. Tiyatro Limanı yakınlarında, yamuk planlı bir ambar içinde yaklaşık olarak Pers istilasına tarihlenen otuz adet tüm amphora açığa çıkarılmıştır. 2007 sezonunda Zeytintepe Aphrodite Kutsal Alanı'nda MÖ 7. yüzyıla tarihlenen adak eşyalarına ulaşıldı. Ayrıca, aynı yüzyıla tarihlenen ve büyük bölümünü Milet üretimi minyatür vazoların oluşturduğu toplu buluntu içinde Korinth aryballosları yer almaktadır [Graeve 2010:135-136]. Ayrıca, Milet üretimi fikellula çanak çömleğinin yanı sıra Attika, Khios ve Laconia çanak çömleğine ait örnekler de ele geçmiştir [Graeve 2010:137]. Kil: 2008 yılında Zeytintepe Aphrodite Kutsal Alanı'nda ele geçen pişmiş toprak figürinler arasında MÖ 7. yüzyıla tarihlendirilen dedalik kadın figürinleri çoğunluktadır. Ayakta ve iki eliyle göbeğini tutar şekilde betimlenmiş kadın figürinleri, protomlar, üzerinde kanatlı tanrıça kabartması bulunan pinax Milet figürin sanatına zenginlik katar [Graeve 2010.137]. Heykel/Kabartma: Miletos ile Didyma arasında yer alan Kutsal Yol, MÖ 7. ve 6. yüzyıllara tarihlenen bir sıra heykelle süslenmiştir. Ayrıca MÖ 6. yüzyıla tarihlendirilen, Aslanlı Mezar olarak bilinen anıtsal mezar yapısının girişinde iki aslan heykeli bulunmuştur. Zeytintepe Aphrodite Kutsal Alanı'nda 2007 yılında yapılan kazılarda ele geçen Milet ve İonia sanatı için önemli eserler arasında mermer kore başı özellikle önemlidir. Kireçtaşı oturan koç başlı tanrı figürü ile yine kireçtaşı koç taşıyan erkek figürü Kıbrıs üretimi olduğu düşünülen örneklerdir [Graeve 2010:137]. Sikke: Miletos'un sikke basan ilk Yunan kentlerinden biri olduğu kesinlikle bilinmektedir. Kentin elektron sikkeleri ise yaklaşık MÖ 6. yüzyılın ortalarına tarihlendirilmektedir. Maden: Zeytintepe Aphrodite Kutsal Alanı'nda 2007 yılında yapılan kazılarda çok sayıda bronz eser arasında bulunan minyatür bir yatan aslan figürünün bronz bir üç ayağa ait süsleme olduğu tahmin edilmektedir. Bronz buluntular arasındaki minyatür stilize kuş figürünün ise Thesalia üretimi olabileceği düşünülmektedir. Çok sayıdaki bronz adak kalkanı ve fibulalar ile bronz okuçları, roteller, çivi ve tutamaklar da bronz eserler arasında yoğunluktadır [Graeve 2010:137]. Diğer: Zeytintepe Aphrodite Kutsal Alanı'nda 2007 yılında yapılan kazılarda ele geçirilmiş olan küçük buluntular arasında oldukça iyi korunmuş durumda fayans scrabeler, boncuklar, dağ kristali objeler, bezemeli tridacna, minyatür alabastron, işlemeli kemik objeler önemli yer tutar [Graeve 2010:137].
Kalıntılar:
Yorum ve tarihleme: On iki İon kentinden biri olan Miletos, İonia'nın en eski ve en önemli yerleşmelerinden biridir. Antik yazarlardan Homeros, "...Nastes, kaba konuşan Karialılar'ın başında yürür, Miletos'ta otururlar, yaprağı bol Phthiron Dağı'nda..." diyerek Miletos'tan bahsetmiştir. Miletos, Herodotos'un sıklıkla anlattığı kentlerden biridir. Herodotos'un verdiği bilgilerin Miletos kazılarıyla ispatlanmış olması da önemlidir. Plinius'un aktardığına göre, Miletos'un doksan kolonisi vardır. Strabon'un Geographikası'nda da kentin adı sıklıkla geçer. Strabon, Miletos'un Pylos'lu Neleus tarafından kurulduğundan; ayrıca Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios ve onun zamanında yaşamış olan Aiskhines gibi ünlü kişilerin Miletoslu olduğundan bahsetmiştir. Miletos'un İonlar ve özel olarak da Atinalılar tarafından kurulduğuna ilişkin beş kuruluş efsanesi vardır. Bu kuruluş efsanelerinden üçü Herodotos'a, biri Strabon yoluyla Ephoros'a, bir tanesi de Pausanias'a aittir. En ünlü kuruluş efsanesi ise Herodotos'a aittir. Herodotos, en saf kanı kendilerinin taşıdığına inanan İon kolonistlerin, Miletos bölgesinde Karialı erkekleri öldürüp karılarını, kız kardeşlerini ve kızlarını kendi karıları yaptıktan sonra Miletos'u kurduklarından ve bu yapılanların ardından, Miletoslu kadınların kocalarıyla yemek yememek, onların isimlerini ağızlarına almamak için kuşaktan kuşağa geçen bir ant içtiklerinden bahsetmiştir. Miletos'ta karışık bir Karialı-Yunanlı nüfus bulunmuş olmasına karşın, yerleşmede Karia maddi kültür kalıntısı bulunamamıştır. Bunun yanı sıra, Miletos'ta olduğu kadar Anadolu'nun hiçbir yerinde Minos ve Miken etkisi yoğun olarak hissedilmemiştir. Kent, Delos Deniz Birliği'ne üye olmuştur. MÖ 494'teki Pers istilasının çok büyük bir yıkıma yol açması sonucu, kentin hiçbir yerinde bu tarihten önceye ait bir yapı ayakta kalmamıştır. Ayrıca Miletos'ta, Zeus ve Herakles gibi diğer Olymposlu Yunan tanrılarına adanmış tapınak veya kutsal mekanların varlığı epigrafik kanıtlar yoluyla bilinmesine rağmen, arkeologlar tarafından bu yapılara ulaşılamamıştır.


Liste'ye