|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Değirmentepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
m |
|
Bölge:
|
Doğu Anadolu |
|
İl:
|
Elazığ |
|
İlçe:
|
İçme |
|
Köy:
|
Kıraç |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ III İTÇ II |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Elazığ il merkezinin 22 km doğusunda; Kıraç (İlemil) Köyü'nün 2 km güneydoğusunda yer almaktaydı. Keban Barajı göl suları altında kalarak günümüzde tamamen yok olmuştur. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Altınova'nın doğu ucunda; Murat Suyu'nu batıdan sınırlayan yumuşak sırtların kenarında yer alan höyük uzaktan bakıldığında doğal bir tepe görünümündeydi. Bu açıdan Elazığ'da yüzey araştırması yapan araştırmacıların gözünden kaçmıştır. Yamaç yerleşmesi tipinde bir yerleşme yeri olduğu belirtilen [Duru 1979a:4] höyüğün kuzey ve doğu kenarı çağdaş bir su kanalı tarafından büyük ölçüde tahrip edilmişti. Höyük ismini; doğu kesiminde bulunan bir değirmenden almıştı. 130x120 m boyutlarında; 11 m yüksekliğinde olduğu belirtilmektedir. Erozyon ile yüksekliği yaklaşık 9 m'e inmiştir (R. Whallon 7 m olduğunu bildirmektedir). |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: R. Whallon ve S. Kantman tarafından 0 54 / 3 numarası ile saptanan höyükte [Whallon 1979:188-194; şek.90] gerçekleştirilen yüzey araştırmasında Son Kalkolitik Çağ; İlk Tunç Çağı I ve II. evreleri; şüpheli IIIa evresi ile Erken Demir Çağı çanak çömleği bulunmuştur. Höyüğün kısa bir zaman dilimi içinde su altında kalmasından dolayı; R. Duru yönetiminde yapılan kazılar ancak bir mevsim (1973) sürmüştür. Ana toprağa inilememiştir. |
| Tabakalanma: Duru'ya göre; tepenin üstündeki açmada tümü İlk Tunç Çağı'na tarihlenen 4 yapı katı; yamaçta ise Demir Çağı'na tarihlenen 2 yapı katı saptanmıştır. Tepenin üstünden ancak 4.5 m derine kadar kazılabilmiştir [Duru 1979a:8]. |
| Buluntular: Mimari (eskiden yeniye doğru): IV. yapı katında kazı başkanının yorumuna göre üç yapım evresi vardır. Temel kalınlıkları 50 cm'yi bulan taş temelli sağlam yapılar; yamaç kesiminde kısmen ortaya çıkarılmıştır. Duvarların üst kısmı kerpiçtendir. Kazılan alanın darlığı yüzünden tam bir plan elde edilemese de çok odalı yapı veya yapılar ile karşılaşıldığı görülmektedir. Mekan tabanları sıkıştırılmış toprak veya serilmiş çakıldandır. IV. yapı katından sonra burada yerleşenler; bu alanı kısmen dolgu ile doldurmuşlardır. III. yapı katının bir alt kattan farkı; yapıda hiç taş temel kullanılmamış olmasıdır. Saptanan evin duvarları pise ya da çit duvar tekniğindedir. III. yapı katının alt evrelerinde duvarların içinde iki sıralı kazık deliklerinin varlığı çit duvar olduklarının kesin bir delilidir [Duru 1979a:10]. IIIa yapı katındaki yapı ise yamuk dörtgen biçimlidir. Köşeleri dik değil yuvarlaktır. Duvarları 15 cm kalınlığındadır. Yapının kuzey odasının ortasında ocak yer almaktadır. II. yapı katı ise tek evrelidir. İki yapı ortaya çıkarılmıştır. Biri kare biçimli bir odadır. Duvarları muntazam kesimli kerpiç tuğlalarından yapılmıştır. Kuzey duvarındaki toprak plartformlar arasında yuvarlak planlı ocak; güneybatı köşede küllüklü fırın bulunmaktadır. Bu yapı dışında yine bozuk planlı bazı yapılara ait izler görülmektedir. En üstteki I. yapı katının Ib evresinde 4x4 m boyutlu kare planlı bir mekan ortaya çıkarılmıştır. Bu yapı da III. yapı katı gibi çit duvarlıdır. Aynı teknikte inşa edilmiştir. Duvar köşeleri yine yuvarlaktır. Taban sıvaları ile duvar sıvaları birleşmektedir. Hem taşınır hem taşınmaz ocaklar vardır. Çanak Çömlek: Değirmentepe'nin ayrıntılı bir şekilde yayınlanan kazı raporundan [Duru 1979:] yerleşmenin İlk Tunç Çağı'na tarihlenen yapı katlarında bu endüstri açısından çok farklı bir mal gruplarıyla karşılaşılmadığı ancak özellikle boyalı mallar açısından IV-III ile II-I. yapı katlarının ayrı ayrı değerlendirilebileceği anlaşılmaktadır. IV-III. yapı katlarında görülen malların başında Doğu Anadolu Bölgesi için Karaz (Erken Transkafkasya/Kura-Aras/Khirbet-Kerak/siyah-kırmızı açkılı) malı olarak adlandırılan mal gelmektedir. Bu mal grubu yapı katları içinde bazı yeni biçimleri ile tipsel farklılıklar göstermektedir. En çok görülen biçimi kaselerdir. Tabaklar; çömlekler; küpler ve kapaklar da sevilerek kullanılan kap tipleridir. Yiv-kabartma bezemeli olanları III. yapı katında ortaya çıkmıştır. Saman yüzlü mal; hamur özellikleri ile Karaz'ın mutfak mallarını andırmaktadır. Pembe bej hamurlu çark yapımı mal ile pembe bej hamurlu kırmızı astarlı mal örnekleri çok azdır. Çevredeki diğer çağdaşı yerleşme yerlerinde bu mal grubu yalın basit mal ya da Suriye ithal malı olarak da anılmaktadır. Doğu ve Güneydoğu Bölgesi arkeolojisinde Akad ya da metalik mal olarak tanımlanan gri hamurlu maldan en çok fincanlara rastlanır. Çan biçimli olan bu kaplarda derin çark izleri gövdeyi dalgalı görünüme sokmuştur. Krem veya yeşilimsi-bej renkli boya bezemeli mal [Duru 1979a:21] ise yalnız IV ve III. yapı katlarına aittir. II. yapı katında çok az sayıda varsa da bunların alttan geldikleri sanılır. Yavaş dönen bir çarkta yapılmış izlenimi verenlerin yanısıra el yapımı olanları da vardır. Yine bazılarında hafif açkılama görülmektedir. Bezeme olarak sivri uçları yukarı bakan üçgen dizileri; iki çizgi arasında şevron veya eğik çizgiler tercih edilmiştir. Gövdedeki boş alanlara ise çark motifi; hayvanlar ve şeritler yerleştirilmiştir [Duru 1979a:lev.33-34]. Saklı astar bezemeli çanak çömlekler ise alt yapı katlarında (IV ve III) o da az sayıda olmak üzere mevcuttur. II ve I. yapı katı olarak tanımlanan üst yapı katlarında ise Karaz malı yine bütün mallar içinde; %90'a varan oranı ile hakim mal grubudur. Yiv-kabartma bezemeli olanların sayısı çoğalmıştır. Saman yüzlü mal çok azalmıştır. Diğer mal grupları da devam etmektedir. II. yapı katında ortaya çıkan yeni mal grubu açık bej astarlı zemin üzerine kahverenginden siyaha kadar değişen renkte boya bezemeli maldır. Bezeklerin alt yapı katlarından farklı oldukları izlenmektedir. İçleri bazen taranmış dörtgen ve üçgen alanlar; yatay parelel bantlar ve sivri sarkıntı motifler vardır [Duru 1979a:lev.35]. Kil: Pişmiş topraktan figürinler arasında I. yapı katında cinsi anlaşılamayan bir hayvan figürü ele geçmiştir. II. yapı katında bir oyuncak araba tekerleği ve amulet ilgi çekicidir. Yontma Taş: Çakmaktaşı ve obsidiyenin hammadde olarak kullanıldığı dilgi endüstrisi görülmektedir. Kazı başkanı; Kenani dilgilerin varlığından söz etmektedir. Obsidiyenden sap dilli ve kanatlı ok uçları mevcuttur. Endüstri; Elazığ-Malatya yöresi çağdaşı yerleşmelerden farklı özellikler taşımamaktadır. Sürtme Taş: Diğer küçük buluntular gibi fakir bir endüstri ile karşılaşılmıştır. Şekillendirilmesi bitirilmiş veya bitirilememiş sap delikli baltalar; topuz başları kayda değer bulgulardandır. Kemik/Boynuz: Yine çağdaşı yerleşmelerde bulunan mekik iğne ve bızlar çoğunluktadır. Tek bir ağırşak ele geçmiştir. III. yapı katında bir mekanın içinde geyik boynuzundan çok sayıda bız-iğne toplu bir halde bulunmuştur. Kullanım işlevi bilinemeyen boynuz çekiçlerden bir örnek de Değirmentepe'de ele geçmiştir. Maden: Bakır-tunç iğne tek önemli maden buluntusudur. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: R. Duru; Değirmentepe bulgularını çevredeki diğer yerleşme yerleri ile karşılaştırdıktan sonra höyüğün önemsiz yerleşmelere sahne olduğunu ileri sürmektedir. Dal örgü tipi evlerin yalnız yaz mevsiminde kullanılmış olduğu yorumu getirilmektedir. Kazı başkanı kesin olmamakla beraber IV ve III. yapı katlarını İlk Tunç Çağı'nın ortasına; II ve I. yapı katlarını da bu çağın sonuna koyma eğilimindedir [Duru 1979a:48]. C. Marro da yörenin boya bezemeli mallarının karşılaştırmalarına dayanarak; yaklaşık olarak aynı kanıyı taşımakla beraber; biraz farklı olarak II-I. yapı katlarını MÖ 2350'lere tarihlemektedir [Marro 1997:102]. |
