|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Akarçay Höyük |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
357 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Şanlıurfa |
|
İlçe:
|
Birecik |
|
Köy:
|
Akarçay |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ III |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Şanlıurfa İli, Birecik İlçesi'nin yaklaşık 15 km güneyindeki Akarçay Köyü'nün 900 m güneydoğusunda yer almaktadır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Fırat nehir yatağına hakim, olasılıkla geç Pleistosen Çağda oluşan bir teras üzerinde bulunan yerleşme, kuzey-güney yönünde 180 m, doğu-batı yönünde 160 m boyutlarındadır. Höyüğün zirvesi deniz seviyesinden 357 m yüksekliktedir. Kuzey yamacı dik, diğer yönleri sekiler halinde eğimlidir. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Akarçay Höyük kazıları, ODTÜ-TAÇDAM'ın koordinatörlüğünde yürütülen "Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi" kapsamında, 1998 yılında yüzey araştırmaları yapılmıştır. G. Algaze tarafından saptanmış olan höyükte; kurtarma kazısı 1999 yılında Y. Mergen ve A. Deveci başkanlığında başlamıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: 2002 yılı çalışmaları itibariyle, höyükte tespit edilen kültürler Ortaçağın dört evresi, Geç Roma, Roma, iki evreli Hellenistik, Orta ve İlk Tunç Çağları olarak belirlenmiştir. Ayrıca tabakalarına ulaşılamasa da ele geçirilen Uruk ve Halaf çanak çömlek örneklerinden, höyükte Kalkolitik Dönem yerleşiminin olduğu düşünülmektedir. |
| Buluntular: Mimari: 2002 yılı çalışmalarında I 9a açmasında, beş yapı katı saptanmıştır. I. yapı katı 2001'de açığa çıkarılmış olan açmanın doğu kenarına yakın ve kısmen korunmuş, sıkıştırılmış toprak tabanla temsil edilmektedir. II. yapı katı, açmanın kuzeydoğu köşesindeki elips şeklinde bir işlik ve onunla bağlantılı olduğu düşünülen bir taban parçası ile temsil edilmektedir. Tabanı iri taşlar ile döşenmiş olan işlik, kuzeydoğu güneybatı yönünde yaklaşık 1.26 m uzunluktadır. İşliğin güneyinde bazalttan bir öğütme taşı parçası ile işliğin kaldırılmasından sonra bazalttan bir dibek taşı ele geçirilmiştir. III. yapı katında, dikdörtgen planlı bir yapıya ait taş temel kalıntıları açığa çıkarılmıştır. Mekan uzunlamasına kuzeydoğu güneybatı yönünde olup yapının batı kısa duvarı erozyon nedeniyle tahrip olduğundan saptanamamıştır. Yapının güney uzun duvarının iç kısmına bitişik durumda ve tek kat taş sıradan yapılmış 1x1 m boyutlarında mimari kalıntının, tabana ait bir taş döşeme olabileceği gibi, geç bir yapıta ait taş temel kalıntısı olabileceği de düşünülmektedir [Deveci-Ensert 2011: 188-189]. IV. yapı katında bir mekanın kuzeydoğu köşesini oluşturan taş duvarlar, III. yapı katına ait mekanın doğu ve kuzey duvarları ile aynı yöndedir ve III. yapı katına ait duvarların iç kısmında yer almaktadır. Her iki duvarda iki kat taş sıralı olup çamur harçla örülmüştür. Bu taş duvarın iç ve dış yüzü büyük taşlar ile örülmüş ve arası daha küçük taşlar ile doldurulmuştur. V. yapı katında, IV. yapı katına ait 11 ve 12 no'lu taş duvarların doğusunda ıslak mekan olarak kullanıldığı anlaşılan bir alan açığa çıkarılmıştır. Bu alanın güneyinde, güneybatı-batı ve kuzeydoğu-doğu yönünde bir taş duvar vardır. Islak mekanın beyaz sıvalı yüzü, bu taş duvarın kuzey cephesiyle bitişiktir. Bu taş duvar kuzeybatıya doğru yönelen bir başka duvarla birleşerek köşe yapmaktadır. Islak mekan iki evreli olup ilk evresinde boyutları içten içe 1.80x1.30 m'dir. İkinci evrede küçülmüştür ve içten içe 1.30x0.90 m'dir. Alanın ilk evresine ait taban sadece doğu uçta korunmuştur. İki taş sırası ve çamur harçla yapılmış olan kuzey duvarının iç yüzünde beyaz sıvaya ait parçalar vardır. Doğu kısmı IV. yapı katına ait taş duvarın altında kalmıştır. 14 no.'u taş duvarın güneyinde batı kısmında blokajı çakıl taşları ile yapılmış olan sıkıştırılmış toprak taban açığa çıkarılmıştır. Yaklaşık 3 cm kalınlıktaki taban, ıslak mekanın güneyindeki taş duvardan güney açma duvarına kadar uzanmaktadır [Deveci-Ensert 2004: 385]. I 8a açmasının doğusunda ve yüzey toprağının hemen altından iki evreli bir teras dolgusu açığa çıkarılmıştır. İki evreli kerpiç teras dolgusu, kuzey uçta 2.15 m güneyde ise 2.55 m genişliğinde olup ilk evreden sonra belli bir süre atıkların bırakıldığı açık bir alan olarak kullanılmıştır. Teras dolgusunun doğu kenarında 15 sıra kerpiç korunmuştır. Terasta dolgu malzemesi olarak çamur harç ve moloz kullanılmıştır. Teras dolgusu zemin tesviye edilmeden inşa edilmiş olup, I 9a açmasının batısındaki mimarinin zeminini oluşturduğu düşünülmektedir [Deveci-Ensert 2004: 385-386]. Çanak Çömlek: İTÇ dönemi mallarından basit yalın mal ile metalik mal örnekleri vardır [Mergen-Deveci 1999a:23-24; şek.3/1-3; 6-7]. Basit yalın mal örnekleri araştırmayı yapanlar tarafından basit kullanım kapları olarak tanımlanmıştır. Bu mal grubuna girebilecek parçaların benzerlerinin Kurban Höyük IV; Ebla İTÇ IV. evre; Kargamış akropolü mezarlığında bulunduğu belirtilmektedir. Metalik mal örneklerinin benzerleri de Hayaz; Samsat; Tell Hadidi İTÇ III-IV. evre yerleşmelerinde bulunmuştur. 2002 yılında 19a açmasında I. yapı katında kaldırılan tabanın içinden basit çanak çömlek türüne ait parçalar ele geçmiştir. II. ve III. yapı katında az sayıda basit çanak çömlek parçaları bulunmuştur. Derin yivli ve sade yüksek meyvelik ayakları İTÇ I'den geç İlk Tunç Çağı / Orta Tunç Çağı'na kadar kullanılmıştır [Deveci-Ensert 2011: 188-190]. I 8a açmasında teras dolgusu içerisinde Geç Kalkolitik ve İTÇ I-IV çanak çömlek parçaları ele geçirilmiştir. Yoğun şekilde ele geçen Geç Uruk dönemine ait eğik ağız kenarlı kase parçaları, Akarçay Höyüğün Fırat Havzası boyunca kurulan Uruk Koloni yerleşimlerinden birinin olabileceğine işaret etmektedir. Ninive 5 türüne benzer formdaki boyalı bir kap bikonik gövdeli, üç ip delikli kulplu, boyun ve dip kısmı kırık, kırmızı renkte geometrik bezeklidir. İp delikli kulplarından birinin tam karşısında tutamak gibi veya bezeme için olduğu izlenimini veren bir çıkıntısı bulunmaktadır. Bu formda boyasız bir Ninova 5 örneği de ele geçmiştir [Deveci-Ensert 2011: 191]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: |
