|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Adada |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Kent |
|
Rakım:
|
1200 m |
|
Bölge:
|
Akdeniz |
|
İl:
|
Isparta |
|
İlçe:
|
Sütçüler |
|
Köy:
|
Sağrak |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Yüzey Araştırması |
|
Dönem:
|
Hellenistik Roma |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Isparta il merkezinin güneydoğusunda; Sütçüler İlçesi'nin kuzeyinde; Sağrak Köyü'nün 2 km batısındadır. Kovada Gölü'nün güneydoğusunda yer alan kent; Eğirdir-Sütçüler karayolunun 50. km'sindedir. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Adada antik kentinin bulunduğu Karabavlu Yaylası; Toros Dağları'nın yamaçlarında; ardıç ve çam ağaçlarıyla kaplı tepelerle çevrelenmiştir. |
| Tarihçe: Kent ismi ilk olarak MÖ 1. yüzyılda Artemidoros tarafından anıIır [Strabon 12; 7; 2]. Ptolemaios; kenti Pisidia kentleri arasında sayar [Ptolemaios 5; 5; 8]. Hierokles ise kent ismini "Odada" olarak verir [Hierokles 674; 4]. Adada'nın bilinen tarihi; Termessos ile yapmış olduğu antlaşma ile MÖ 190-164 yıllarına dayandırılır. Antlaşma; Adada ve Termessos'un; dışta Selge ve içte demokrasi karşıtlarına karşı yardımlaşması ve Adada'nın idari açıdan demokratik bir yapıya kavuşması ile ilgilidir. Antlaşmaya göre Adada; Termessos için paralı asker temin etmektedir. Kent bilinen en eski sikkesini MÖ 1. yüzyılda basmıştır. Bronz sikkelerde Zeus başı ve Nike tipleri yer alır. Sikkeler; İmparator Gallienus dönemine kadar takip edilebilmektedir [Lang 2003: 26]. Kent özellikle Traianus döneminden sonra gelişmiştir. |
| Araştırma ve Kazı: Adada'da ilk incelemeler 1841 yılında; A. Schönborn tarafından yapılmıştır. Schönborn'un buradaki kalıntıları Pednelissos ile bağdaştırma düşüncesi C. Ritter [Ritter 1859: 572] ve C. Texier tarafından da kabul görmüştür. 1884 yılında J.R.S. Sterrett kalıntıların Adada antik kentine ait olduğu fikrini öne sürmüştür [Sterrett 1888b: 283]. Kent; tapınaklarına yoğunluk verilerek 1970 yılından itibaren M. Büyükkolancı tarafından araştırılmıştır. 1999 yılında Büyükkolancı kentte araştırmalarına devam etmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: |
| Buluntular: |
| Kalıntılar: Kayalık vadi ve Aktepe yamaçlarına inşa edilmiş kent akropolisine ait yapılar arasında sur duvarları; kuleler ve henüz tanımlanamayan bazı yapılar bulunmaktadır. Roma Dönemi'nde kentin düzlük alanı ve çevresine tapınaklar; tiyatro; agora (?); çarşı yapısı ya da yönetici sarayı ve stoalar inşa edilmiş; yol düzenlenmiştir. Roma yolu; kayalık vadinin güney kısmında; 600-700 m boyunca izlenebilir. Sur: MÖ 2. yüzyıla tarihlenen sur duvarları ve kuleler kent düzlüğünden yaklaşık 10 m yükseklikteki akropolis çevresinde; doğal kayalar üzerine inşa edilmiştir. Günümüzde sur duvarları Bizans yapıları ile karışmış halde ve yoğun bitki örtüsü altındadır. Akropolis çevresindeki kuleler düzgün taş işçiliğine sahiptir ve 8x6.5 m boyutlarında; 8 m yüksekliğinde ayakta kalmıştır. Akropolisin güneybatı kısmında yer alan bir kulenin duvarları köşelerde oldukça sağlam durumdadır. Bu kulenin 30 m güneydoğusunda aynı ölçülerde ama daha iyi durumda ikinci bir kule görülmektedir. İkinci kule Aktepe'nin kuzey yamaçlarındaki diğer sur duvarı parçalarıyla bağlantılıdır. Sur duvarları ve kuleleri Pednelissos; Perge ve Side kentlerindeki örnekleri anımsatır. Cadde: Adada'dan Perge'ye uzanan Roma yolunun döşemeli parçası vadinin güney kısmında; 600-700 m izlenmektedir. Halk arasında "Kral Yolu" olarak adlandırılan döşemeli yol kent merkezinden dağ yamacına doğru uzanır. Kent merkezinde ise forum ve bazilikanın batısından geçen cadde üzerinde çeşitli festivallerle ilgili yazıtlar ve heykel kaideleri görülmektedir. Agora: Traianus Tapınağı'nın güneyinde yer alan düzlük olasılıkla bir agora ya da tapınağın cephesini süsleyen portikli bir avlu işlevini taşımıştır. Alanın kuzeybatı cephesinde stoa görülebilmektedir. Alanın ortasında bulunan kalp şeklindeki çifte köşe sütunu diğer cephelerde de stoaların olabileceğini gösterir. Alanda aşık falıyla ilgili bir yazıt saptanmıştır. Eldeki veriler alanın agora olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Çarşı Yapısı: Akropolisin kuzeyindeki iki katlı yapı kalıntısı "Çarşı Yapısı" ya da "Yönetici Sarayı" olarak tanımlanmaktadır. 16.4x11 m ölçülerindedir. Yapının batı kısmında birinci kat antaları korunmuştur. Bununla beraber doğu duvarında da giriş benzeri bir açıklık saptanmıştır. İki giriş de duvarların merkezinde olmayıp hafif yanlara kaymış durumdadır. Güney duvar 10 m yükseklğinde ayakta kalmıştır. Dışta özenle işlenen duvarlar içte kaba bırakılmış ve muhtemelen ahşapla kaplanmıştır. Alt katta en az altı adet; demir parmaklıklı mazgal biçiminde pencere bulunmaktadır. Üst kat iki pencere ve muhtemelen bir balkon kapısına sahiptir. Pednelissos'taki Hellenistik Dönem "Çarşı Yapısı" ile benzer plana sahiptir. Yapının diğer benzerleri arasında Selge'deki "Gümrük Yapısı" ile Alabanda ve Kibyra bouleuterionları sayılabilir. Forum: Açık Hava Toplantı Alanı ile Hellenistik kulenin batısına inşa edilmiştir. Batısında cadde; kuzey ve güneyinde Dor düzenli birer stoa ile sınırlanır. 32x45 m boyutundadır ve tabanı düzgün taşlarla döşenmiştir. Merkezinde büyük bir sarnıç yer alır. Dükkanlar büyük ihtimalle caddenin karşısında bulunmaktaydı. Forum; Roma Dönemi'ne tarihlenir. Bazilika: Forumun kuzeyinde bulunan bir yapının bazilika olduğu tahmin edilmektedir. Doğu-batı doğrultulu yapı 9.5x43 m boyutlarındadır. İnce; uzun bir plana sahiptir. Podium ve stylobat kısımları ortaya çıkartılmıştır. Bazilikanın üst katına ait herhangi bir veri bulunamamıştır. Açık Hava Toplantı Alanı: Akropolisin batısında yer alır. Alan 24 m uzunluğunda olup; 20 basamak içermektedir. Kent meclisinin toplandığı bu yerin kapasitesi yaklaşık 1000 kişidir. Önüne daha sonradan bazilika ve forum inşa edilmiştir. Sia ve Kapıkaya (Güneyce yakını) antik yerleşmelerinde de tiyatro fonksiyonlu benzer açık hava toplantı yerleri bulunmaktadır. Tiyatro: Kent düzlüğünün batısında; tepe yamacına inşa edilmiştir. Günümüzde cavea uçları haricinde tamamen toprakla örtülüdür. Oturma basamakları mermer benzeri kireçtaşından yapılmıştır. Kuzeyde altı; güneyde sekiz oturma sırası görülebilmektedir. Tiyatro kapasitesi yaklaşık 3000 kişi olarak hesaplanmıştır. Sahne yapısı bir veya iki katlı olup; fasadında heykeller bulunmaktaydı. Gymnasion: Gymnasiona ait herhangi bir yapı kalıntısı henüz saptanmamıştır. Ancak Severuslar döneminde (MS 180-210) bir gymnasionun inşa edildiğine ilişkin bir yazıt bulunmuştur. Nymphaion: Forumun güneydoğusunda molozlar altında bir yapı kalıntısı yer alır. Dikdörtgen planlı yapının cephesi 12 m genişliğindedir. Ortasında 6 m çapında yarım daire şeklinde bir niş bulunur. Saptanan arşitrav; friz ve korniş parçalarına göre yapı süslü bir cepheye sahiptir. Arka tarafında bulunan su deposu benzeri bölüm nedeniyle anıtsal bir nymphaion olduğu tahmin edilmektedir. Tapınak: Adada; Pisidia Bölgesi'nin tapınak mimarisi açısından en zengin küçük kentlerinden biridir. Roma Dönemi'nde kent merkezini oluşturan düzlükte yer alan tapınakların hepsi kireçtaşından inşa edilmiştir. Traianus Tapınağı: Kentin bilinen en büyük ve en eski tapınağıdır. Kent merkezinin doğusunda; Aphrodite Tapınağı'nın yakınında yer alır. Ön cephesi kuzeybatıya; agora olduğu düşünülen alana dönüktür. Kuzey yan cephesi korniş seviyesine kadar sağlam kalmıştır. Yapının tüm yüksekliği 9.7 m'dir. Tapınak prostylos planlı ve 19.4x11.6 m'dir. Muhtemelen bir podium veya üç basamaklı krepis üzerinde yükselmekte idi. Cephesi dar aralıklarla sıralanan ve yüksek postamentler (üç postament hala görülmektedir) üzerinde duran altı sütun ile düzenlenmiş olabilir. Kareye yakın planlı naos; düzgün dikdörtgen bloklarla pseudo-isodomos tekniğinde örülmüştür. Naos iç duvarları ahşapla kaplanmıştır. Tapınakta üç fascialı sade arşitrav en üstte düz bir silme ile son bulur. Friz "S" şeklinde profilli ve bezemesizdir. Tek bezeme arka alınlığa ait yuvarlak kalkan kabartmasıdır. Olasılıkla tapınak önde sütunlu galerilerle sınırlanmıştır. Adada kentine ait Gallienus-Valerianus (MS 253-260) sikkesinin arka yüzünde postamentli altı sütuna sahip İon düzenindeki tapınak betimi "Adada'nın Traianus Tapınağı" olarak nitelenmiştir [Aulock 1977: 21]. Tapınak; İmparator Traianus'un MS 110-114 yıllarında kenti ziyaret etmesi öncesinde inşa edilmiştir. Tapınağın sade; bezemesiz elemanları da bu tarihi destekler. İmparatorlar Tapınağı: Kent merkezinde agora olduğu düşünülen alana dönük vaziyette Iupiter - Serapis Tapınağı'nın karşısındadır. Cephesi güneye bakmaktadır. Naos duvarları saçaklık seviyesine kadar sağlam kalmıştır. Arka alınlığın kısmen sağlam olması tapınağın tüm yüksekliğini verir. Naos kapısının söveleri ve yazıtlı lentosu in situdur. Tapınak duvarları isodomos tekniğinde örülmüştür. Tapınağın önünde ve onunla aynı eksende propylon izine rastlanır. Tapınak İon düzenli ve üç basamaklı olup 15.3x7.1 m boyutlarındadır. Kentteki tapınaklar içinde pronaos planı açısından en ilginç olanıdır. Pronaos yanlarda iki; önde dört sütunla çevrilidir. Bu plan Pisidia Antiokheiası; Augustus Tapınağı dışında Pisidia'da sadece burada örneklenmektedir. Büyük olasılıkla Pergamon Dionysos Tapınağı planından esinlenilmiştir. Kenetsiz örülen naosun duvarları içte muhtemelen ahşap kaplıydı. Tapınağın ahşap çatısına ait ana kiriş yuvası saptanmıştır. Bilinen bezemeli tek mimari parçası İon düzenindeki sütun başlığıdır. Başlıkta kullanılan stil Sagalassos Apollon Klarios Tapınağı'nın ikinci evresinde MS 105 yıllarında uygulanmıştır. Yapının friz profili "S" şeklindedir. Korniş blokları bezemesizdir. Alınlık üçgeninin içi düzgün kesilmiş iki sıra taşla kaplanmıştır. Arşitrav; friz; korniş profilleri ve düzeni ile Traianus Tapınağı'na benzer. MS 110-114 yıllarında İmparator'un ziyareti öncesinde Traianus Tapınağı ustaları tarafından yapılmış olmalıdır. Lentosundaki yazıta göre tapınak; ksoanonlar ve heykelleriyle beraber Nikomakhos'un oğlu Theodoros tarafından imparatorlar kültüne adanmıştır. Adı geçen kişi Iupiter-Serapis ve Aphrodite tapınaklarını yaptıran Hoplan ailesinden önce yaşamıştır [Sterrett 1888b: 30] İmparatorlar ve Iupiter-Serapis Tapınağı: Kent merkezinin batısında yer alır. Ön cephesi doğu yönüne; agora olduğu düşünülen alana bakmaktadır. Naos duvarları arşitrav kısmına kadar korunmuştur. Pronaos ve naos arasındaki duvarda hala görülebilmektedir. Tapınak çevresinde kaide; sütun ve saçaklık parçaları saptanmıştır. Tapınak duvarları pseudo-isodomos tekniğinde; kenetsiz olarak örülmüştür. Yapı üç basamaklı podium üzerinde yükselir ve prostylos planlıdır. Ölçüleri 19.2x10.8 m'dir. Pronaosta dört sütun yer almaktadır. Ortadaki iki sütun arası daha geniştir. Pronaos sütunları yivsiz ve olasılıkla Korinth başlıklıdır. Üç fascialı arşitrav düz silme ile son bulur. Arşitrav cephede yazıta sahiptir. Friz "S" profilli ve olukludur. Simada stilize edilmiş açık ve kapalı palmet dizisi vardır. Alınlığa ait yuvarlak kalkan kabartması tespit edilmiştir. Naos duvarları ahşap kaplanmış olabilir. Tapınağın 10 m önünde sunağa ait in situ blok parçaları görülmektedir. Blokların tapınağa bakan yüzleri düzgün işlenmiş; arka yüzleri kaba bırakılmıştır. Pergamon Demeter Tapınağı'nın küçük sunaklarını anımsatır. Tapınak; yazıtlarından öğrenildiği üzere "ksoanon" adıyla anılan ahşaptan kült heykellerine sahipti ve Tanrı-İmparatorlar ve Zeus Megistos Serapis'e rahip Tlamoas oğlu Antiokhos ve onun eşi Hoplon kızı baş rahibe Anna ve oğulları Tlamoas ile Antiokhos tarafından adanmıştır. Tapınak; MS 2. yüzyıl sonu - 3. yüzyıl başına tarihlenmektedir. A Tapınağı: Kent düzlüğünün kuzeyinde; hafif eğimli yamaçta yer alır. Cephesi doğuya dönüktür. Tahrip olan yapının podiumsuz ve dört sütunlu prostylos planlı olduğu tahmin edilmektedir. Sütunlar ve üç fascialı arşitrav düz silmelidir. Konsollu korniş ve "S" profilli; oluklu friz tapınağın Korinth düzeninde olduğunu düşündürmektedir. Sima kısmında ters ve düz dizilmiş açık ve kapalı palmet bezemesi Antoninuslar döneminde başlamış ve Severuslar döneminde yaygınlaşmıştır. Perge Geç Devir Kapısı ve Hieropolis tiyatrosunun sahne binası simaları aynı stildedir. Severuslar Dönemi'ne tarihlenen tapınağın hangi tanrı veya külte adandığı bilinmemektedir. Nekropolis alanına yakın olması ölü gömme kültüyle ilgisi olabileceğini düşündürür [Büyükkolancı 1998: 40]. Aphrodite Tapınağı: Kent merkezinde; agora olduğu düşünülen alan ve forum arasında; çarşı yapısı ya da yönetici sarayının kuzeydoğusunda yer alır. Tapınağın temelleri üzerinden modern yol geçmektedir. Tapınağın yaklaşık 6 m çapında yuvarlak planlı olduğu anlaşılır. Naos çevresinde sütun sırası yoktur. Friz stili; A Tapınağı ve İmparatorlar-Iupiter Serapis Tapınağı'ndakileri anımsatır. Aphrodite kültüne adanan tapınak; İmparatorlar-Iupiter Serapis Tapınağı'nı yaptıran aile tarafından MS 200-210 yıllarında inşa ettirilmiştir. Konut: Geç Hellenistik Dönem'de kentin ilk kuruluş yeri olan güney yamaçlar; Roma ve Bizans dönemlerinde; teras üzerinde konut alanına dönüşmüştür. Alanda terra sigilata ve çatı kiremitlerine ait parçalar ele geçmiştir. Nekropolis/Mezar: Kentin kuzey yamacındadır. Diğerlerine göre sağlam kalmış bir mezar anıtı "Kemikli Kale" olarak bilinir. 6.4x5.4 m boyutlarında prostylos planlı küçük bir tapınak görünümündedir. Batıya dönük olan yapının iki duvarı ayaktadır. Cephe işlenmeden bırakılmıştır ve friz içermemektedir. Mezarların esas mekan içinde podium seviyesinde oldukları sanılmaktadır. Kentin güneyinde vadi içindeki bir başka mezar anıtının mezar odası ise bir mezar steli içermektedir [Büyükkolancı 1998: 40]. |
| Yorum ve tarihleme: |
