|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Kıran Gölü |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Kutsal Alan |
|
Rakım:
|
m |
|
Bölge:
|
Ege |
|
İl:
|
Muğla |
|
İlçe:
|
Marmaris |
|
Köy:
|
Taşlıca |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Yüzey Araştırması |
|
Dönem:
|
Klasik Hellenistik Roma |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Muğla İli Marmaris İlçesi'nde; Bozburun Yarımadası'nın güney ucunda; Taşlıca Köyü sınırları içindedir. Loryma Antik Kenti'nin kuzeyinde yer alır. Karayolu ile ulaşmak mümkün değildir [Saner-Kuban 2000:287; Kuban-Saner 2002:203]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: |
| Tarihçe: Attika-Delos Deniz Birliği'ne vergi ödeyenler arasında yarımadalılar da (Khersonnesos) bulunmaktadır. MÖ 428-427 yıllarında vergi ödedikleri bilinmektedir. En az üç üyesi olduğu düşünülen bu birliğin belli bir yerde toplandığı düşünülmüş ve bu yerin Kıran Gölü olabileceği üzerinde durulmuştur. Bunu destekleyen kesin kanıtlar varolmasa da; bir olasılık söz konusudur. Yüzeyden toplanan çanak çömlek parçaları içinde kırmızı figürlü bir çan kraterine ait olabilecek parçalar ele geçmiş ve bu kap MÖ 5. yüzyıl sonlarına tarihlendirilmiştir [Kuban-Saner 1997:438]. Bir kerede inşa edilmediği; zaman içinde eklemeler yapılarak büyüdüğü düşünülen kutsal alanda yapılan incelemeler sonucunda Hellenistik Dönem öncesinde ortaya çıkmış olabileceği öne sürülmüştür [Kuban-Saner 1997:439]. |
| Araştırma ve Kazı: 19. ve 20. yüzyıllarda yapılan araştırmalarda adı geçmediği belirtilen [Kuban-Saner 2001:163] kutsal alan ve çevresinde Kuban ve Saner tarafından 1995; 1998; 1999; 2000; 2001 ve 2003 yıllarında yüzey araştırmaları yapılmıştır. |
| Tabakalanma: |
| Buluntular: |
| Kalıntılar: Kıran Gölü yaklaşık 30 m çapındadır. Çevresindeki yapıların arazi üzerindeki dağılımı incelendiğinde; Antik Dönem'de de yaklaşık aynı ölçülerde olduğu ve yapılar inşa edilirken gölün dikkate alındığı düşünülmüştür [Saner-Kuban 2000:287-288]. Yakınındaki Asar Dağı üzerinde yer alan bir tahkimatla kutsal alanın ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Asar Dağı'na doğru giden yol üzerinde mezarlar da vardır [Saner-Kuban 2000:287]. Asar Dağı'ndaki tahkimat içinde yer alan yapının yüzey işçiliği ile Kıran Gölü tapınağındaki işçilik benzerdir. Asar Dağı ile Kıran Gölü Kutsal Alanı'nın birbirinden 15 dakikalık yürüyüş mesafesi uzaklığında olduğu belirtilmektedir. Bu hat üzerinde rastlanan mezar stelleri Antik Dönem'de de bu yolun kullanılmış olduğuna işaret etmektedir. Bu açıdan Kıran Gölü Kutsal Alanı'nın; Asar Dağı'nın sınırları içinde bir merkez olabileceği düşünülmüştür. Kutsal alandaki gölün içinde ve çevresinde yapılan araştırmalarda ele geçen mimari kalıntılar ve çanak çömlek parçlarından herhangi bir tarihleme yapılamamıştır [Kuban-Saner 2002:205]. Bu kadar sınırlı bir alanda çok sayıda zeytinyağ işliği olması yoğun bir üretime işaret etmektedir [Saner-Kuban 2000:289]. Hekatomnoslar Dönemi'nde yaygın olarak görülen ve yapay teraslamaya dayanan inşaat sistemi burada görülmez. Yakın çevresinde bulunan Kastabos'taki Hemithea ve Rhodos'taki Kamiros Bölgesi içinde yer alan MÖ 4. yüzyıla ait Apollon Erethimios kutsal alanları ile kıyaslanmıştır. Kapladığı alan; küçük bir tiyatro barındırması; binalarının düzeni ve kent dışında kendi başına konumlandırılmış olması ile söz konusu kutsal alanlara benzer niteliktedir. Bunların yanısıra 12 İon Kenti'nin toplanma yeri olan Panionion ile de kıyaslanmaktadır [Kuban-Saner 1997:439]. Rhodos Peraiası'ndaki kentlerin dinsel ve siyasal toplanma mekanı olduğu vurgulanmaktadır [Saner-Kuban 2000:289]. Liman: Kuzeydeki Hıdırlık Mevkii'nde; deniz kenarında bir liman tahkimatı yer alır. Kutsal alandan buraya bir patika ile ulaşmak mümkündür. Bazı yerlerde yolun; kısmen kayaların oyulması suretiyle genişletilmiş olduğu tespit edilmiştir [Saner-Kuban 2000:289]. Limanda tespit edilen bir yapı 9.6x7.6 m ölçülerindedir. Güney cephesinde pencereler tespit edilmiştir. Batı kesimi apsidal planlı dikdörtgen bir mekan şeklindedir ve bosajlı bloklardan inşa edilmiştir. Plan özellikleri ve çok sayıda penceresinin olması askeri ya da dini amaca yönelik olmadığını göstermektedir. Konumu ve hemen önündeki mendirek ile olan ilişkisi nedeniyle liman faaliyetleri ile ilişkili bir yapı olduğu öne sürülmüştür [Kuban-Saner 2001:163-164]. Muhtemelen Hellenistik Dönem'e aittir [Saner-Kuban 2000:289]. Kutsal alandaki 1 no'lu yapı ile yapım teknikleri açısından benzerlik taşır. Bu durum iki yapının aynı zamanda; hatta aynı kişiler tarafından yapıldığını düşündürmektedir. İşlevi tam olarak açıklık kazanmamış olsa da bir fener yapısı olabileceği üzerinde durulmaktadır [Kuban-Saner 2002:206]. Limandaki fener yapısı olarak düşünülen yapının batısında tek mekana sahip küçük bir yapı yer alır. Duvar örgüsü harçlıdır [Kuban-Saner 2001:164]. Limanın gerisindeki yamaçta dikdörtgen planlı büyük yapılar; 50 m kadar doğuda ise bir nekropoliste basamaklı kaideli mezarlar tespit edilmiştir [Saner-Kuban 2000:288-289]. Limana gelen ziyaretçilerin; yamaçlardaki yapılarda konakladığı; sonra da antik yolu takip ederek kutsal alana ulaştıkları düşünülmektedir [Saner-Kuban 2000:289; Kuban-Saner 2001:164]. Yamaçlardaki yapıların yakınında tespit edilen bir zeytinyağı işliği ve bir sarnıç kendi kendine yeten küçük bir topluluğa işaret etmektedir. Tüm veriler ışığında bu yerleşmenin tarımsal nitelikli olduğu anlaşılmıştır. Hıdırlık Limanı ve gerisindeki yamaçta yer alan yerleşmede en az iki evre olduğu düşünülmektedir. İlk evrenin Kıran Gölü kutsal alanı ile çağdaş olduğu; ikinci evrenin ise liman ve yerleşmedeki harçlı duvar yapıları ile nekropolisteki mezar kaidelerine sonradan kazınan haçlara dayanarak Antik Dönem sonrasına tarihlenebileceği düşünülmüştür [Kuban-Saner 2001:164]. Hıdırlık Limanı'nın doğusunda Buğday İneceği denilen yerde tarımsal nitelikli küçük bir yerleşmeye ait kalıntılar tespit edilmiştir. Mekanlar içinde kanallı bir taban taşı zeytin preslemede kullanılmış olmalıdır [Saner-Kuban 2003:283]. Tiyatro: Cephesi doğuya bakan tiyatro; kutsal alanın batısını çevreleyen bir tepenin eteğinde yer almaktadır. Caveayı oluşturan duvarlar; Amos ve Kastabos'ta görülen sıralı çokgen örgü sisteminde yapılmıştır. Sahne binasına ait herhangi bir mimari bulguya rastlanmamıştır [Kuban-Saner 1997:435-436]. Tiyatro planının yarım daireyi aştığı tespit edilmiştir [Saner-Kuban 2000:288]. Amos'taki tiyatro planı; ölçüsü; profilsiz oturma sıraları ve duvar inşa örügüsündeki benzerlikleri açısından Kıran Gölü'ndeki tiyatroya benzetilmektedir. Kıran Gölü tiyatrosunda izlenen duvar örgüsü; Amos'ta MÖ 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen surlardaki ile aynıdır [Kuban-Saner 1997:439]. Sarnıç: Kuzeydeki Hıdırlık Mevkii'ne giden patika üzerinde bir sarnıca rastlanmıştır [Saner-Kuban 2000:289]. Tapınak/Kutsal Alan: Tiyatronun doğusunda; bir kayalık üzerinde inşa edilmiştir. Doğuda kaya; batıda ise dolgu toprak üzerinde yükselen tapınak yaklaşık 7.4x29 m ölçülerindedir. Ölçülerin Attika ya da Kyklad ayağı esas alınarak düzenlendiği ve 1/4 oranında olduğu tespit edilmiştir. Bir hekatompedos olan tapınağın; hemen güneybatısındaki başka bir yapının (1 no'lu Yapı) varlığından ötürü; bir peristasisi olmadığı düşünülmektedir. Duvarların inşasında bağlayıcı taşlara rastlanmamıştır. Sütunsuz ince uzun bir naos ve alçak duvar kaidesi ile Kykladlar mimarisini andırdığı belirtilmiştir. Yaklaşık 2 m doğusunda yer alan sunak; tapınak ile aynı eksen üzerindedir [Kuban-Saner 1997:436-437]. Anadolu'da Teos Akropolisi'ndeki tapınak ile karşılaştırılmıştır. Yapılan araştırmalar ve kıyaslamalar sonucunda MÖ 7. yüzyıldan Hellenistik Dönem'e kadar tarihlenen birçok tapınakta Hekatompedon özelliği görülmektedir. Araştırmacılar MÖ 5. ve 4. yüzyıllarda beliren arkaizm eğiliminin üzerinde durmuşlardır. Kutsal Alan'daki MÖ 4. yüzyıla tarihlenen diğer binalar ile bu eğilim bir araya getirildiğinde kutsal alanın MÖ 4. yüzyıla; çanak çömlek buluntuları ışığında ise MÖ 5. yüzyıla tarihlenebileceği düşünülmüştür [Kuban-Saner 1997:440-441]. Tapınağın çevresinde çeşitli yapılar tespit edilmiştir. Bunlardan 1 no'lu Yapı tapınağın hemen güneybatısında; 12x9 m ölçülerindeki yapının iki yüzlü olan ve atkı taşlarına sahip doğu duvarı iyi korunmuştur. Kenet ya da zıvana kullanılmamıştır [Kuban-Saner 1997:437; 441]. Tiyatroya bakan batı kenarında bir kapının her iki yanında iki pencere bulunmaktadır. Bu açıdan Labraunda'daki andronların cephe düzeni ile benzerlik göstermektedir. Hatta Andron C'ye biçim ve ölçü açısından benzediği belirtilmektedir. Kapı ekseni üzerinde bulunan bir kaidenin üst kısmında ikinci bir bloğun oturabilmesi için oyuk bir alan vardır. Benzer bir altlığın Kastabos Hemithea Kutsal Alanı'ndaki bir yapı içinde bulunduğu belirtilmektedir. Sonuç olarak bu yapının tam olarak hangi işlevde kullanıldığı anlaşılmamıştır [Kuban-Saner 2002:204]. İnşa teknikleri açısından MÖ 4. yüzyıla işaret eder [Kuban-Saner 1997:441]. 3 no'lu Yapı kutsal alanın batısındadır. İnce uzun dikdörtgen planlı olan yapının göle bakan cephesinde üç kapı açıklığı mevcuttur. Mimari özellikleri dolayısıyla kutsal alanlarda önemli bir rolü olan stoaları çağrıştırır [Saner-Kuban 2000:287]. 19.2x4 m ölçülerindeki yapının bir "hestiatorion"; yani şölen mekanları olabileceği düşünülmektedir. Buna benzer örnekler Labraunda Kutsal Alanı'nda; Korinth'teki Demeter ve Kore kutsal alanlarında görülmektedir. Ancak araştırmacılar bu öneriye de kuşkuyla yaklaşmaktadırlar [Kuban-Saner 2002:204-205]. Bu yapının 10 m kadar güneyinde insan eli ile düzlenmiş bir kayanın üzerinde 20 cm çapındaki bir daireye ait iz ile dikdörtgen bir oyuk bulunmaktadır. Buraya bir stelin oturması için düzenlendiği düşünülmüştür. Buradan ötede herhangi bir mimari bulguya rastlanmadığı için olası stelin kutsal alanı sınırladığı öne sürülmektedir [Kuban-Saner 2002:205]. 2 no'lu Yapı: Dörtgen planlı yapı gölün doğusunda yer alır. Göle bakan cephesinde bir kapı açıklığı tespit edilmiştir [Saner-Kuban 2000:287]. Z.1 Yapısı kutsal alanın kuzeyinde yer alan dikdörtgen planlı yapıya ait dış duvarlar düzgün olmayan bloklardan inşa edilmiştir. Yapılan incelemeler sonunda yapının; bir iç avlu etrafındaki mekanlardan meydana geldiği anlaşılmıştır. İçinde pres taban taşlarında ait kalıntılara rastlanmıştır [Saner-Kuban 2000:288]. Bir pres taban taşına sahip bir zeytinyağı işliği kutsala alanın doğusunda yer alır. Hemen yakınında birtakım duvar kalıntıları vardır. Buradaki yapılar ile kutsal alan arasında mezarlar yer alır [Saner-Kuban 2000:288]. Nekropolis/Mezar: Kıran Gölü çevresinde basamaklı piramit denilen mezar kaidelerine ait stellere rastlanmaktadır. Bu tip örnekler Bozburun yarımadasında yoğun olarak görülür [Saner-Kuban 2000:287]. Kutsal Alan çevresinde görülen mezarların zeytinyağ işliklerini ve kutsal alanı kullanan kişilere ait olabileceği düşünülmüştür. Nitekim çevrede konutlara ait herhangi bir bulguya rastlanmamıştır [Saner-Kuban 2000:289]. Carter'ın tipolojik olarak sınıflandırdığı mezarlardan Kıran Gölü'nde de bulunmaktadır. Kareye yakın üç ve dört basamaklı; eşkenar üçgen üç basamaklı ve dikdörtgen üç basamaklı piramitlerin yanısıra Tip C ve Tip D olarak isimlendirilen bloklar da mevcuttur. Bazı basamaklı piramitlerin üzerinde yer alan dikdörtgen oyuğa oturabilecek stele benzeyen dikdörtgen gövdeli bir parça bulunmuştur. Ayrıca 90x90x25 cm ölçülerinde mezarlar tespit edilmiştir. Bir tanesinin üzerine beşik çatı biçimli bir kapağın örtülmüş olduğu anlaşılmıştır [Kuban-Saner 1997:442-443]. Mezar: Etrafı duvarlarla desteklenen dörtgen bir platform üzerinde yer alır. Mezarın çevresindeki basamaklı kaideler de bu platform üzerindedir. Kaidelerin oyuklarında steller tespit edilmiştir. Ön cephesindeki bloklar dairesel bosajlıdır. Platformun uzun cephesi çokgen bloklardan inşa edilmiştir. Ayrıca uzun cephe ile ön cephe arasında açı farklılığı da vardır. Bir olasılıkla ön cephe; daha erken bir tarihe ait olan çokgen örgülü yapıya eklenmiştir [Saner-Kuban 2000:288]. Tapınağın hemen güneydoğusunda dörtgen planlı; dikdörtgen ve yamuk bloklardan örülmüş duvarlara sahip bir yapı yer almaktadır [Kuban-Saner 1997:437]. Mezar Anıtı olarak tanımlanan yapıda görülen duvar işçiliği Priene'deki Athena terasının doğu duvarında da izlenmekte ve MÖ 3-2. yüzyıllarda yaygınlaştığı bilinmektedir. Yüzeyde ele geçen damgalı amphora kulpları MÖ 2-1. yüzyıllara işaret eder. Dolayısıyla kutsal alandaki faaliyetlerin tüm Hellenistik Dönem boyunca devam ettiği öne sürülebilir [Kuban-Saner 1997:441]. Koçar Limanı'nda; Buğday İneceği'nin doğusunda anıtsal bir mezar tespit edilmiştir. Yanyana dört odadan meydana gelir. Denizden görülen kuzey cephe özenle işlenmiştir. Bosajlı bir duvar örgüsüne sahiptir. 70 m kadar batıda bir başka mezar daha vardır [Saner-Kuban 2002:204]. Kutsal alanın kuzeyindeki Hıdırlık Mevkii'ne giden patika üzerinde basamaklı kaideli bir mezara rastlanmıştır [Saner-Kuban 2000:289]. Koçar Limanı'nın güneyinde yarım saatlik bir yürüyüşle ulaşılan bir yamaç üzerinde ön cephesi vurgulanarak inşa edilmiş bir mezar yapısı yer alır. Bu açıdan Koçar Limanı'ndaki diğer mezar yapısına benzer. Mezar yapısına ait platform üstünde üç tane mezar stel kaidesi bulunmuştur. Mezarın kuzeybatısında mekan grubu ile bir sarnıç vardır. Mekanlardan birinde pres taban taşı bulunur. Bulgular ışığında bu alanın; çevre için tipik olan konut; tarımsal faaliyet ve mezar işlevlerini içeren üçlü bir mimari düzenlemeye işaret ettiği öne sürülmektedir. İşlik: Kuzeydeki Hıdırlık Mevkii'ne giden patika üzerinde zeytinyağı işlikleri tespit edilmiştir [Saner-Kuban 2000:289]. |
| Yorum ve tarihleme: |
