|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Gerga |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Kutsal Alan |
|
Rakım:
|
m |
|
Bölge:
|
Ege |
|
İl:
|
Aydın |
|
İlçe:
|
Çine |
|
Köy:
|
Ovacık |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Yüzey Araştırması |
|
Dönem:
|
Hellenistik Roma |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Aydın İli; Çine İlçesi'nin 12 km güneydoğusundaki Ovacık yakınlarında yer alır [Bean 1976:349]. Menderes Nehri'nin bir kolu olan Çine Çayı'nın (Antik Dönem'de Marsyas) doğu yakasındadır [Held 1996:59]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Kutsal alan dağlık bir bölgededir. Günümüzde etrafında az miktarda çam ve zeytin ağacı bulunmaktadır. Arazi koyu gri; yuvarlak gnays kayadan meydana gelmiştir. Kutsal alandaki yapılar da aynı taştan inşa edilmiştir [Held 1996:59]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: İlk defa 1900'lerin başında Cousin tarafından araştırılan kutsal alanda Laumonier 1933'te; Bean ise 1968'de yüzey araştırması yapmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: |
| Buluntular: |
| Kalıntılar: Yaklaşık 1.5 kilometrekarelik bir alanı kapsar. Kuzeybatıdaki yaklaşık 500 m uzunluğundaki temenos duvarı ve diğer yönlerde yer alan kaya yazıtları vasıtasıyla sınırlandırıldığı düşünülen kutsal alanın merkezinin; yapıların yoğun olması nedeniyle kuzeydoğu kısımda olduğu sanılır. Batı; orta ve doğu olmak üzere toplam üç terastan oluşan bu alanda; en önemli yapıların doğu terasta olduğu gözlenmiştir [Held 1996:60]. Birçok tarım terası tespit edilmiştir. Bazılarının yapı terası olma ihtimali varsa da; herhangi mimari bir kalıntıya rastlanmadığı için çoğunun tarım terası olduğu düşünülür. Harç kullanmaksızın inşa edilmiş iri taşlardan meydana gelen teras duvarları daha çok kentin kuzeybatı ve güney yamaçlarında görülür. Yapım teknikleri açısından sur ve tapınak-mezarlara benzeyen bu teraslar; arazinin durumuna göre basamaklı inşa edilmiştir. Zeytin ve asma gibi değerli bitkilerin yetiştirildiği düşünülmektedir. Buradaki teraslar Rhodos Peraiası'ndaki demosların çevresinde görülen teraslardan çok daha fazladır [Diler 1996:316-317]. Tapınak/Kutsal Alan: Alınlıklı Yapı: Kentin kuzeydoğu kısmındaki doğu teras üzerinde yer alır. 5x3.95 m ölçülerindeki dikdörtgen bir yapı ve yaklaşık 2 m derinliğinde bir nişten meydana gelen yapının girişi güneydedir. İki monolit sövenin taşıdığı iki fascialı lentonun üzerinde; alınlığı oluşturan; üstünde Yunanca "GERGA" yazısı olan büyük bir blok bulunmaktadır [Bean 1969:180]. Yapının tamamı gnays taşından yapılmıştır. İnşasında kenet ya da dübel kullanılmamış olmakla birlikte bazı yerlerde açık renkli; yoğun ve sert harca rastlanır. 80 cm genişliğindeki duvarları oluşturan bloklar oldukça büyüktür. Gnaystan yapılmış çatı ahşap bir çatının taklididir. Bir çatı aşığı ile her iki taraftaki ikişer çatı merteğinden oluşur. Çatıyı örten plakalar dış duvarın üzerine yerleştirilmiştir [Held 1996:60]. Yapı; tapınak ya da tapınak mezar olarak tanımlanmaktadır. Simetrik aksı; girişin ön planda olması ve nişin varlığı bir tapınak olduğuna işaret eden özelliklerdir [Held 1996:60-61]. Arkadaki nişin her iki yanında tespit edilen yuvalar; nişi örten bir perdenin varlığına işaret eder. Burada bir kült heykelinin; hatta bir ayazma havuzunun olabileceği üzerinde durulmaktadır. Yapının yakınında bulunmuş olan büyük bir heykelin kült heykeli olabileceği düşünülmüştür. Başı dışında bütün parçaları mevcuttur. Gerçek yüksekliğinin yaklaşık 5.2 m olduğu sanılan heykelin korunagelmiş torsosunun ağırlığı yaklaşık 9 tondur. Heykelin alt kısmını oluşturan 60 cm yüksekliğindeki bankta iki aslan pençesi ve ortada iki aslan başı kabartması bulunmaktadır. Bankın üzerindeki iki kademeli kaidede ise boğa başı betimlenmiştir. Kademelerin ortasındaki oval bir delik vasıtasıyla heykelin; anakayaya bağlandığı düşünülmüştür. Harç da kullanılmıştır. Heykelin göğüs kısmındaki altı tane dübel yuvası metalden bir göğüslüğe işaret etmektedir. Sol elin öne doğru uzatılmış olduğu sanılmaktadır [Held 1996:61]. Bacakları ve vücudun alt kısmını saran dar elbise; göğüs süsü; ileri uzanan kolların ön kısmı; ellerden aşağıya doğru uzanıp bir püskül ya da bir düğüm ile sona eren kordon gibi özellikleri ile Ephesos Artemisi'ne benzetilmekte ve Fleischer tarafından; tipolojik bakımdan; "Ephesos Artemisi ve yakın kült heykelleri" grubuna dahil edilmektedir. Heykelin arka kısmı çalışılmadan bırakılmıştır. Bu açıdan tek yönden görülmek üzere yapıldığı anlaşılmaktadır [Held 1996:62]. Kaidedeki aslan başları ve yapının genel konumu dolayısıyla heykelin Kybele'ye ait olması gerektiği düşünülmektedir. Her ne kadar güneybatı Anadolu'ya özgü olan; doğal boyutlardan küçük; ahşap heykellerin en geç MÖ 7. yüzyıla ait oldukları düşünülse de Gergakome'deki bu anıtsal heykelin; boyutları; malzemesi; kenet ve harç kullanımı göz önüne alındığında bu sınıfa girmeyeceği ve söz konusu yüzyıla tarihlenemeyeceği belirtilmektedir. Buna ilaveten yine kaidede görülen boğa başlarının da Hellenistik Dönem'den önceki bir tarihe ait olması söz konusu değildir. Bu bakımdan heykel daha geç bir döneme ait olmalıdır [Held 1996:62]. Havuz: Tapınağın doğusunda dört yapı bulunmaktadır. Bunlardan güneyde olanı her iki yanında iki boşaltma deliği olan gnaystan oyulmuş bir havuzdur. Diğerleri ise dikdörtgen bir kaide üzerinde duran ve yukarı doğru giderek sivrilen gnaystan stellerdir. Ön yüzlerinde Yunan harfleriyle "GERGAS" yazılıdır. İki stel arasında ise bir heykel yuvası vardır. Yakınlarda yuvaya ait olan heykelin torsosu bulunmuştur. Heykelin arka kısmı işlenmeden bırakılmıştır. Bu özelliği ile tapınaktaki kült heykeline benzetilmektedir. Heykelin başı ve baldırı günümüze ulaşamamıştır [Held 1996:62]. Havuz orta terasın kuzey ucundadır. 2.5x1.95 m ölçülerindeki U planlı yapı gnays bloklardan inşa edilmiştir. Ana cephe güneye bakmaktadır. Antalar aslan başları ile bezenmiştir. Yapının içinde arka duvarda bir niş yer alır. Ortada; etrafı gnays levhalarla çevrili bir havuz vardır. Arkadaki bir delik vasıtasıyla kaynak suyu havuza akıtılmaktadır. Yapının çeşitli yerlerinde "GERGA" adını içeren yazıtlara rastlanmıştır [Held 1996:63]. Yazıtlar çoğunlukla Roma İmparatorluk Dönemi'ne aittir. 2. ve 3. yüzyıl Karia yazıtları ile karşılaştırmak mümkündür. Yazıtların eski Yunanca olmadığı belirtilmektedir. "GERGA" burada tapınılan tanrı ya da tanrıçayı gösteriyor olabilir. Yazıtlara tüm kutsal alanda rastlanmasının kutsal alanın sınırlarını belirtmek için olduğu düşünülür. İşlik: Antik dünyanın en önemli şarap üretim merkezlerinden biri olan Knidos ile karşılaştırılmaktadır. Ancak yağ ve şarap işlikleri azdır. Temenos terasının güneydoğusunda; piramidal şekilli stellerin yanında yer alan bir işliğin döşemesi dikdörtgen bir sığ tekne şeklindedir. Tabanı düzleştirilmiştir. Arazi eğiminden ötürü altta kalın yassı taş bloklarla desteklenmektedir. Baskı kolu yuvasının tabana yakın bir yerde açılmasından ötürü Alabanda'daki işliğe benzetilmektedir. Stellerin yanında yer alması akla; stellerle ilgili bir kült döşemesi olabileceğini getirse de; stelin önünde olmadığı için bu görüşten vazgeçilmiştir [Diler 1996:316-319]. Temenos terasının önünde; stellerin batısında yer alan bir döşemenin pres olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Zeytin ve üzüm için yapılan havan presi tipindedir. Sıvı akıtma kanalı ile bir tahliye deliğine sahiptir. Çevrede görülen farklı ölçülerdeki kaya çukurlarının ezme çukuru olarak kullanıldıkları ya da kültle ilgili oldukları düşünülmektedir. Yine temenos terasında yer alan 3 m yüksekliğindeki ksoanon şeklinde kutsal olduğu sanılan taşın orijinal olarak hemen yanındaki kayanın içine açılmış 50 cm çapındaki yuvarlak deliğe oturtulmuş olduğu tespit edilmiştir [Diler 1996:320]. |
| Yorum ve tarihleme: |
