©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi


Oyuklu Tepe / Bybassos

Çizimler için tıklayın...

maps

Fotoğraflar için tıklayın...

Oyuklu Tepe / Bybassos
Türü:
Kent
Rakım:
m
Bölge:
Ege
İl:
Muğla
İlçe:
Marmaris
Köy:
Hisarönü
Araştırma Yöntemi:
Yüzey Araştırması
Dönem:
Hellenistik

     


Yeri: Muğla İli; Marmaris İlçesi'nin 13 km güneybatısında yer alır.
Konumu ve Çevresel Özellikleri:
Tarihçe: Daha önceden Datça'nın 10 km doğusunda bulunan Emecik'teki kalıntıların Bybassos olduğu zannedilmiş; fakat sonra bunun doğru olmadığı anlaşılmıştır. Rhodos'a bağlı bir demos olan Bybassos'un territoriumunda Hisarönü'nün yukarısında bulunan Kastabos da yer alıyordu. Antik kentin; Rhodos'un anakaradaki önemli demoslarından biri olduğunu yazıtlar da kanıtlamaktadır. Herodotos'a göre [Herodotos 1; 174] Knidos territoriumu Bybassos Khersonnesou'ndan başlar. Plinius 5; 29; 104'de Bubassus bölgesinin adını vermiştir. Diodoros; Khersonnesos'ta; Bubastos'dan bahseder [Diodoros 5; 62].
Araştırma ve Kazı: Guidi'nin 1900'lerin başında yaptığı yüzey araştırmalarından sonra; 1948-50'de Fraser ve Bean kentte yüzey araştırması yapmıştır. Bybassos antik kenti ve çevresinin yerleşme modellerinin araştırılması amacıyla 2005 yılında Würzburg Üniversitesi ile Ege Üniversitesi tarafından yüzey araştırması başlatılmıştır. Araştırmanın hedefi; Karia Chersoneses'unun güney ucundaki Loryma ile kuzeyinde bulunan Bybassos ve çevresinin yerleşim modellerini karşılaştırarak antik dönemlerdeki bütün yarımadaya özgü kültür ve ekonomi tarihini incelemektir [Held et al. 2008:37-38].
Tabakalanma:
Buluntular:
Kalıntılar: Sur ve birtakım teras duvarlarına ait kalıntıların bulunduğu akropolis; Hisarönü Köyü'nün yaklaşık 1 km batısındadır. Burada Hellenistik Dönem'e tarihlenen çanak çömlek parçaları ele geçmiştir. Biraz kuzeyde uzun bir tarla duvarı; deniz kenarında bazı yapılara ait kalıntılar ve bir kiliseye ait olabilecek mimari kalıntılar vardır [Bean 1976:176]. Liman: Hisartepe'nin kuzey eteğinde ortaya çıkarılmıştır. Liman; bugünkü sahilden 300 m uzaktaki tarlaların altında bulunmaktadır. Bybassos'un Hellenistik döneme tarihlendirilen kuzey mahalleisnin surunun en kuzey kısmı; bu tarlanın içinde yaklaşık 20x20 m'lik bir kare oluşturmaktadır. Jeomanyetik ölçüm çalışmalarıyla belirlenen kareden kuzeydoğuya uzanan yaklaşık 100 m uzunluğundaki geniş anomalinin bir mendireğe ait olduğu düşünülmektedir. Bu alanın 100 m doğusunda da çok büyük taş bloklardan oluşan duvar tespit edildiğinden burada en az 200 m uzunluğunda bir liman bulunduğu sanılmaktadır [Held et al. 2008: 368-369]. 2007 yılında W. Held ve ekibi tarafından yapılan çalışmalarda limanda yapılan jeofizik araştırmalarda kuzeyde büyük bir limanın varlığı tespit edilmiştir [Held et al. 2009:212-213]. 2008 yılında yapılan çalışmalarda kullanılan elektrotomografi yöntemi sonucu liman bölgesinde daha önce tespit edilen bazı anomalilerin duvar veya rıhtım olmadıkları ortaya çıkmıştır. Limanın karşısında bulunan 200 m uzunluk ve 1 m genişliğindeki duvar sahil duvarı olarak yorumlanmıştır [Held et al. 2010:216-217]. Sur: 2005 yılında başlayan yüzey araştırmasında kent surlarının üç evresi tespit edilmiştir. Büyük ve kaba yontulmuş bloklardan oluşan en eski evre; Loryma'nın aynı teknikte inşa edilen arkaik surlarıyla karşılaştırılarak MÖ 7-6. yüzyıla tarihlendirilmelidir. Bazı yerlerde 4.50 m yüksekliğine kadar korunan bu arkaik surun büyük bölümünü takip etmek mümkündür. Bu evreye ait surların kapısı batıda; bugünkü patika üzerinde tespit edilmiştir. Bastion veya kulesi olmayan sur; savunma için hassas noktalarda dikdörtgen dönüşlerle şekillenmektedir. İkinci evre düzgün yontulmuş taşlarla poligonal bir teknikte inşa edilmiş ve yine Loryma ile karşılaştırarak Klasik döneme tarihlendirilmiştir. Yerleşim alanı batı ve kuzeye doğru genişleyen sur; güney ve doğuda arkaik suru tekrar kullanıp birçok yerde sağlamlaştırılmıştır. Klasik dönemde savaş ve savunma tekniklerinin gelişimi doğrultusunda sur üzerine batı; güneybatı; güneydoğu; doğu ve kuzeyde olmak üzere beş adet bastion eklenmiştir. İkinci evreyi oluşturan Klasik dönem suru içinde; güneydoğu bastionu; daha kaliteli bir isodomos tekniğiyle inşa edilmiştir. Loryma'daki akropol kulesiyle yakın işçilik gösteren bu yapının daha geç bir evreye; muhtemelen MÖ 4. yüzyıl; Hekatomnid dönemine ait olduğu düşünülmektedir. Geç Bizans dönemine tarihlendirilen en son sur evresinde yoğun olarak devşirme malzemenin kullanıldığı tespit edilmiştir. İnşasında harç ve çanak çömlek parçalarının kullanıldığı yapının batıya doğru; arkaik surun arkasında bulunduğu belirlenmiştir. Surun; batıda bulunan kapısı halen iyi korunmuş durumdadır. Yapının doğusunda ise ikinci küçük bir kapı bulunmaktadır. Surun büyük kısmı ise; yine arkaik surların bulunduğu yerde inşa edilmiştir. Bundan dolayı; bazı yerlerde; surun aynı noktasında üç evrenin üst üste korunduğu tespit edilmiştir. İç Kale: Bybassos'un en tepesindedir. Bu yapının içinde büyük ve gösterişli bir kompleks belirlenmiştir. İçinde bir trikonchos; bir tonozlu mekan ve bir kubbeli mekan bulunmaktadır. Aynı dönemde; güneydoğu bastionu üzerine büyük ve tonozlu bir sarnıç inşa edilmiştir [Held et al. 2007:38-39]. 2007 yılında W. Held ve ekibi tarafından yapılan yüzey araştırmasında Hisartepe'nin kuzey yamacında ortaya çıkan bir orman yangını sonucunda surların önemli bir bölümü tespit edilmiştir. Böylece Klasik Dönem'in ana kapısının ve şehire girişinin kuzeydoğu yamacından olduğu anlaşılmıştır [Held et al. 2009:212]. Konut: Hisartepe ve Oyuklu Tepe'nin arasındaki alanda bulunan duvar kalıntıları dikdörtgen planlı bir yapılaşmaya işaret etmektedir. Bazı yapılar çok uzun ve dar mekanlardan oluştuğundan bu formdaki mekanların evler için değil; depo binaları için tipik şekil olduğu sonucuna varılmıştır [Held et al. 2008:369]. Hisartepe ve Oyuklu tepelerin arasındaki bel üzerinde bulunan ve Erken Hellenistik dönemde kullanıldığı düşünülen Depo Mahallesi'nde yeni depo binaları ve duvarlar bulunmuştur. Bu haliyle mahalle yapılar ve sokaklar sistemi olarak bugüne kadar Karya Chersonesosu'nda belirlenen planlı mahallenin tek örneğidir. Genel plana bakıldığında Erken Hellenistik dönemde kuzeyde Liman Mahallesi, batıda ise Depo Mahallesi'nin inşa edildiği görülmektedir. Bu iki mahalle de limanla ilgili olduğu için limanla aynı dönemde yapıldıkları sanılmaktadır. Bu kadar büyük bir liman ve liman tessileri, Bybassos'un Rodos'un önemli bir ihraç limanı olduğunu göstermektedir [Held et al. 2009:213]. Nekropolis / Mezar: Bybassos'un hemen batısında Hellenistik döneme tarihlendirilen gösterişli bir mezar yapısı belirlenmiştir. İçinde altı adet stel kaidesi ve bir mezar odası tespit edilmiştir. Kaidelerden dördü Karia Chersonesos'una özgü kademeli kaide şeklinde; ikisi de Rodos tipi yuvarlak mezar sunaklarının kaideleridir [Held et al. 2007:40]. Diğer: Amphora mühürleri: Bybassos ve çevresinde gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında ele geçirilen seramik buluntuların büyük bölümünü; bölgenin tarımsal üretiminin ihracatta önemli yer tuttuğunu gösteren yerel amphoralar oluşturmaktadır. Yüzey araştırmaları sırasında tespit edilen ve içinde şarap ve zeytinyağı elde etmekte kullanılan presleri de barındıran çok sayıda işlik; antik dönemde bölgenin yapısı hakkında önemli bulguları oluşturmaktadır. Bybassos'da Kabamersin ve Kızılavlu dereleri arasındaki alanda bulunan amphora mühürde MÖ 3. yüzyıl içinde faaliyette bulunan üretici Diandros'un adı okunmaktadır. Bu mühür; üreticinin Helios başı sembollü farklı bir kalıbını göstermesi bakımından önemli bir buluntudur. Bunun dışında değişik alanlarda ele geçen mühürler de vardır [Held et al. 2007:41-45]. 2009 yılında yapılan yüzey araştırmalarında bulunan 102 adet amphora mühürden 61 adedi Rodos Peraia'sı, 31 adedi Rodos Adası ve 11 adedi de Knidos kökenlidir. Rodos Peraiası buluntuları arasında, faaliyeti ve üretim atölyesine ait çöplükleri ele geçen Peraialı tanınmış amphora üreticisi Hieroteles'e ait amphora mühürlü kulplarının yanı sıra, Peraia'da faaliyette bulunduğu belirlenen farklı üreticilere ait mühürlü kulplar da ele geçmiştir [Held et al. (Cankardaş Şenol) 2011:332]. Çanak çömlek: Çömlekçi Mahallesi'nde yapılan çalışmalarda yoğun bir çanak çömlek özellikle amphora üretimi tespit edilmiştir. Anacaddenin kuzeydoğusunda erken Hellenistik üretim varken (MÖ 300-250), sonraki üretimin (MÖ 250-150) güneybatıda yoğunlaştığı anlaşılmıştır. Kısıtlı bir bölgede de Roma İmparatorluğu ve Geç Roma dönemlerine tarihlendirilen çanak çömlekler ele geçmiştir [Held et al. 2011:327].
Yorum ve tarihleme: Bybassos Yüzey Araştırmaları 2010 yılı araştırma sezonunda araziden toplanan 2045 adet küçük buluntu üzerine yapılan incelemelerin ilk sonuçları Hellenistik Dönem'de önemli bir üretici kent olan Bybassos ve çevresinin Arkaik dönemden itibaren hacmi artan güney Ege ticaretinde aktif rol oynayan bir konumda olduğunu düşündürmektedir [Held et al. 2013:190].


Liste'ye