©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi


Yeniköy / Gavur

Çizimler için tıklayın...

maps

Fotoğraflar için tıklayın...

Yeniköy / Gavur
Türü:
Höyük
Rakım:
820 m
Bölge:
Doğu Anadolu
İl:
Elazığ
İlçe:
Merkez
Köy:
Yeniköy
Araştırma Yöntemi:
Kazı
Dönem:
İTÇ III

     


Yeri: Elazığ il merkezinin kuzeybatısında; Pulur/Sakyol Köyü'nün kuzeydoğusunda; Laluşağı Köyü'nün 3 km kuzeyindeydi. Keban Baraj göl sularının altında kalarak tümüyle yok olmuştur. Höyük; Çemişgezek karayolu ile Tahar/Tağar çayı arasında; şoseden 190 m içerde; bu yolun doğusundaydı. Yakınında göçerlerin mevsimlik bir köyü (Yeniköy) olduğu için bu isim verilmiştir.
Konumu ve Çevresel Özellikleri: Höyükte kazıyı gerçekleştiren H.Z. Koşay; tepenin aynı zamanda Huğu-Gavur Höyük olarakda bilindiğini belirtmektedir. 14 m yüksekliğinde; yaklaşık 200x150 m ölçüsünde küçük ve yayvan bir höyüktür. Keşişin Tümü adı verilen doğal bir tepenin kuzey eteğindeydi. Höyüğün üstünde Roma veya İlk Bizans Dönemi yapı kalıntılarının bulunduğu belirtilmektedir. Altında doğal bir yükselti olabileceği anlaşılmaktadır.
Tarihçe:
Araştırma ve Kazı: R. Whallon ve S. Kantman tarafından 1967 yılında yapılan yüzey araştırmasında; yörede yalnızca Pulur/Sakyol Höyük işaretlenmiştir ancak Yeniköy Höyüğü'nden bahsedilmemektedir. 1972 yılında ise Pulur Höyük kazı ekibi tarafından bir mevsim süren; kısa süreli bir kazı yapılmıştır. Olasılıkla bu kazıya Pulur'a çağdaş bir köy aramanın dışında höyüğün tahrip olması da yol açmıştır. Tepenin üstünde 15x25 m boyutlarında bir alan ile kuzeybatı eteğinde 5x5 m'lik bir başka alan; kazı için tercih edilmiştir [Koşay 1976b:lev.118].
Tabakalanma: Kazıda dördüncü yapı katına kadar inildiği belirtilmekteyse de ilk üç yapı katı hakkında bilgi verilmektedir. 1. yapı katı içinde Roma veya İlk Bizans Dönemi çanak çömlekleri ve taş temel parçaları varsa da bu yapı katı büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Diğer yapı katları ise (2 ve 3. yapı katı) Karaz malı çanak çömlek parçaları ve İlk Tunç Çağı boya bezekli mal örneklerinden dolayı İlk Tunç Çağı'na tarihlenmektedir. Kuzeybatıdaki sondajda da 2. yapı katına ait yapılara rastlanılmıştır. Yüzeyinde öküz başı biçiminde bir riton bulunuşu MÖ 2. bin yerleşmesinin olabileceğinide akla getirmektedir [Koşay 1976a:103; lev.71/1].
Buluntular: Mimari: İlk Tunç Çağı'na tarihlenen 2. yapı katında; şiddetli yangın geçirmiş bir odadan bu katın en azından mimari yapım tekniği anlaşılmıştır. Odanın içi sıvalı olmasına karşıt; dış yüzü sıvasızdır. Duvarları kerpiç çamurundan dolgu tekniği ile yapılmıştır. Altta tek sıralı taş temel kullanılmıştır. Güney duvarına bitişik; yarım daire biçimli bir işlik mevcuttur. 3. yapı katında birbirine bitişik; bazıları aynı aile tarafından kullanılan birçok oda ortaya çıkarılmıştır. Yapıların yanyana ikiz odalar şeklinde olduğu sanılır [Koşay 1976b:183]. Odaların bazılarında saptanan öğütme sekisi ile fırın; bu odaların mutfak olarak kullanılmış olabileceğini göstermektedir. İçlerinde 4 no'lu odadaki fırın çok özenlidir. Hemen hemen hiç bozulmadan günümüze kalabilen bu fırın ile yörenin kubbeli fırınlarının biçimleri anlaşılmıştır. 8 no'lu odadaki direk altı taşı; mekanların gerektiğinde kalın toprak düz damları taşımak için direklerle takviye edildiğini göstermektedir. Duvarlar 2. tabaka gibi kerpiç çamur dolgulu olarak inşa edilmiştir. Çanak Çömlek: 2. yapı katında dışı siyah açkılı Karaz malı ile krem rengi zemin üzerine kırmızı veya koyu kahverengi boya ile geometrik bezemeli maldan tüm kaplar ve parçalar ele geçmiştir. 3. yapı katında da aynı mal gruplarından parçaların olduğu envanter listelerinden anlaşılmaktadır [Koşay 1976b:176-181]. Karaz malında tüm kaplar elde üretilmiştir. Hamurlarına bitki; mika ve kum katkı maddesi olarak konmuştur. Pişirimleri genelde kötüdür. 2. yapı katında üzeri parelel yatay oluklarla bezenmiş kap altlığı ele geçmiştir. Küpcük; küp; küp altlığı; kapak; emzikli kap; kase gibi biçimler bulunmaktadır. Boya bezemeli kaplar daha iyi arıtılmış olup ince hamurludur. Pişirimleri de daha özenlidir. Bezemede yatay şeritler arasında dikey ve verevine çizgiler; dal üzerinde yaprak motifleri; şerit halinde testere dişleri; stilize insan ve hayvan motifi; gamalı haç görülmektedir. Kil: Elazığ yöresinde sıkça görülen seyyar ocak ayaklarından örnekler Yeniköy'de de ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca tokmak biçimli nesne ve tekerlek biçimli kurs; günlük işlerde kullanılmıştır. Sapan topaklarını mühürlemekte kullanıldığı iddia edilen çeç mühür örnekleri ele geçmiştir. Bunların üzerlerinde sarmal yiv bezeme görülmektedir. Stilize kuş biçimli bir hayvan ve koyun heykelcikleri Yeniköy'lülerin dinsel ögelerindendir [Koşay 1976b:lev.115/7-10]. Buna karşılık idol ele geçmemiştir. Yontma Taş: Genelde dilgi endüstrisinin hakim olduğu bir endüstri ile karşılaşılmıştır. Hammadde olarak çakmaktaşının olduğu belirtilmektedir. İçlerinde silah olarak kullanılmış küçük bir ok/mızrak ucu dikkat çekicidir. Her iki yüzü ve kenarları muntazam düzeltilidir [Koşay 1976b:lev.117/3]. Sürtme Taş: Tezgah ağırlıkları; ağırşaklar toplumun dokumacılıkla da uğraştığını belgelemektedir. Sap delikli çekiç baltalar; yassı baltalar vardır. Sap delikli baltaların bazılarının bitirilemediği sap deliklerinin yarım kalmasından anlaşılmaktadır. Özellikle Karaz malı kaplarının açkılanmasında kullanılan perdah taşları bulunmuştur. Kum taşından yapılmış bir sap delikli balta kalıbının tek parçası höyüğün yüzey buluntuları arasında en dikkat çekici olanıdır [Koşay 1976a:lev.110] Kemik/Boynuz: Çağın klasik tiplerinden olan bızlar çoğunluktadır. Kuş gagasından yapılmış bir gerdançe yörede az görülen gerdançe tipindedir. İşlenmiş boynuzun olasılıkla bir sap olarak kullanıldığı iddia edilebilir. Maden: Koşay; 2. yapı katında bir odanın içinde bulunan bakır cevheri parçalarının bulunmasını; yörenin bakır bakımından zengin olmasına bağlamaktadır. Olasılıkla yerleşme içinde küçük de olsa bir üretimin varlığı bu bulgularla söylenebilir. Bakır cevherinin boya üretiminde de kullanıldığı unutulmamalıdır. Kuzeybatı sondajında ortaya çıkarılmış uzun namlulu bir kama da höyüğün güzel bulguları arasında sayılabilir. Hafir; II. yapı katına ait olabileceğini yorumlamaktadır [Koşay 1976b:182;lev.117/13].
Kalıntılar:
Yorum ve tarihleme: Yeniköy ya da diğer adıyla Gavur Höyük; Elazığ yöresinde yer alan yüzlerce İlk Tunç Çağı köylerinden birini bünyesinde barındırmaktadır. Kazının bir mevsim sürmesi yerleşme özelliklerinin tam saptanamamasına yol açmıştır. Yine de mutfak araçları ile burada yaşayan topluluğun tarım ağırlıklı; hayvan sürülerine sahip bir ekonomide yaşadıkları anlaşılmaktadır. Genelde fakir bir yerleşimdir. H.Z. Koşay; Karaz malı ve boyalı mal dışında başka mal gruplarından parçaların varlığından söz etmemektedir. Kazılan yerleşimin tarihlenmesinden söz edilmemektedir. Özellikle boyalı mal çanak çömlek örneklerine bakılarak İlk Tunç Çağı'nın II-III. evresine tarihlenebilir.


Liste'ye