©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi


Tilbeş Höyük

Çizimler için tıklayın...

maps

Fotoğraflar için tıklayın...

Tilbeş Höyük
Türü:
Höyük
Rakım:
360 m
Bölge:
Güneydoğu Anadolu
İl:
Şanlıurfa
İlçe:
Birecik
Köy:
Keskince
Araştırma Yöntemi:
Kazı
Dönem:
İTÇ I İTÇ III İTÇ II

     


Yeri: Şanlıurfa il merkezinin batısında; Birecik İlçesi'nin yaklaşık 22 km kuzeybatısında; Fırat Nehri'nin akış yönüne göre sol; doğu yakasında; Keskince (Tilmusa) Köyü'nün yaklaşık 2 km kuzey-kuzeydoğusundaydı. Tilbeş adı yörede Son Tepe anlamına gelmektedir.
Konumu ve Çevresel Özellikleri: Fırat Nehri'nin hemen kıyısında yer alan konik biçimli bir tepeydi. Nehir kenarından 12 m yüksekliğinde; 110x100 m boyutlarındaydı. Kültür toprağının kalınlığının 14.5 m olduğu belirtmektedir. Höyüğün yamaçları basamak şeklinde teraslıydı. Fırat'a bakan batı yamacı diğer yamaçlarına göre dikti. Fırat'ın höyüğün hemen altında geniş bir yataktan aktığı görülmekteydi. Bu açıdan bu yerin piyade geçit yeri olduğu yorumlanabilir. Höyük Birecik Barajı'nın su tutulması ile baraj gölü altında kalmıştır.
Tarihçe:
Araştırma ve Kazı: 1989 yılında Chicago Üniversitesi adına G. Algaze başkanlığında gerçekleştirilen yüzey araştırmasında saptanmıştır [Algaze 1994:32; har.5]. 1996 yılında J. G. Fuensanta yönetiminde; Alicante Üniversitesi desteğinde; İspanyol kazı ekibi tarafından başlatılan kurtarma kazılarının; Birecik Barajı suyunun gelişine kadar devam etmesi planlanmıştı. 2000 yılında sona eren kazılar çok uluslu bir ekip tarafından yapılmaktaydı. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır.
Tabakalanma: Gerek yüzey araştırmasında gerek kazı sonucunda bu yerin Obeid Dönemi'nden (Kalkolitik Çağ); Post-Uruk (İTÇ I. evre); MÖ 3. bin yıl sonu-MÖ 2. binyıl başı (İTÇ III/IV. evre) Orta Tunç Çağı; Orta Demir Çağ; Geç Demir/Akhamenid; Hellenistik; Roma ve İslam Dönemi yerleşmelerine sahne olduğu anlaşılmıştır. OTÇ II. evresinden itibaren yerleşim yerinin uzun süre terkedildiği anlaşılmıştır. Kazı başkanı İTÇ I; III/IV. evre tabakalarının 10 m'yi geçen kalınlıkta olduğunu belirtmektedir.
Buluntular: Mimari: (eskiden yeniye doğru) İlk Tunç Çağı I tabakası ancak güney yamacın alt kesiminde 136 metrekarelik bir alanda kazılmıştır. Yapı birimlerine ait çok bozuk durumda taş temelli kerpiç duvar kalıntıları bulunmuştur. Bir mekanda maden ergitme işliği vardır. Kerpiç plartformun/yükseltinin ne işe yaradığı bilinmemektedir. 1999 sezonu sonunda İTÇ III'e tarihlenen yanmış bir yapı ortaya çıkarılmıştır. Beycesultan ile benzerlikleri olduğu saptanan yapıda büyük kil boynuzlar bulunmuştur. Yapının kapı geçitleri ve birbirine bitişik odaları vardır. Bu yanmış yapının altında; aynı alanda benzer planlı yapılar yer almaktadır. İTÇ III; II ve I'e tarihlenebilecekleri düşünülmektedir. In situ olarak ele geçen Transkafkasya/Karaz mallarının çoğunluğu bu alandan gelmektedir. Ayrıca İTÇ I'e tarihlenen taş duvarlı ve çok odalı bir yapı ortaya çıkarılmıştır. İTÇ IV terasının altında; avlu oldukları düşünülen en az iki İTÇ III yüzeyi belirlenmiştir. Bu alanda ayrıca İTÇ I'e ait işlik alanı gibi görünen geniş bir alan bulunmaktadır. Alanın kuzeydoğu köşesinde kerpiç bir yapı ortaya çıkarılmıştır. Suriye kronolojisine göre; İlk Tunç Çağı III/IV evrelere ait kalıntılar sarp batı yamaçta ortaya çıkarılmıştır. İlk yıl gerçekleştirilen kazıda saptanan kalın taş duvarlı çevre ya da teras duvarının güneye doğru devam ettiği kazının ikinci yılında anlaşılmıştır. İTÇ IV a ve b'ye tarihlenen bir dizi yapı ortaya çıkarılmıştır. Yapılar şimdilik taş duvarlı; muntazam ve özenle yapılmış zeminlidir [Fuensanta et al 2000:158; şek.3]. Duvarlar içten sıvanmıştır. Mekanların dörtgen planda olduğu anlaşılmaktadır. Küçük silolar vardır. E4 a açmasında seri halde bir tabanda bulunan kil çukurcukların büyük çömleklerin yerleştirilmeleri için yapıldığı zannedilmektedir. Dağınık haldeki kerpiç parçaları höyüğün iç kısmında büyük yapıların olduğunu haberdar etmektedir. İTÇ IV. tabakanın altında kısmen yangın geçirmiş bir yapı mevcuttur. İki mekanlıdır. Büyük mekanda bir sıra niş ve bir ocak mevcuttur. Her iki oda arasında bir kapı geçit vazifesi görmektedir. İTÇ'nın üst yapıları daha üstte yer alan tabakalar tarafından bozulmuştur. Çanak Çömlek: Bu endüstri hakkında pek bilgi verilmemektedir. İTÇ I evresinde tipik saklı astar bezemeli mal ayaklı kaplar vd. ile temsil edilmektedir. Yalın basit mal örnekleri goblet tipi kaplarda kullanılmıştır. Üstte İTÇ III/IV. evrelerinde ise Karababa boyalı mallarından parçaların olduğu belirtilmektedir. Kil: İTÇ I. evre tabakasında tutamaklı büyük bir çömleğin üstünde şematik insan vücudunun olduğu bir mühür baskısı yer almaktadır. İTÇ III/IV evresi tabakasında pişmiş topraktan tanrıça figürleri vardır. İnsan Kalıntıları ve Mezarlar: Büyük bir çömlek içinde yerleşim içi çocuk mezarı bulunmuştur. Yanmış yapının altında bulunan yapıda iki mezar ortaya çıkarılmıştır. İskeletler büyük oranda tahrip olmuş durumdadır. İşlik alanındaki büyük bir çukurda ise İTÇ I'e tarihlenen diğer bir mezar bulunmaktadır. Mezara ölü hediyesi olarak 3 bronz iğne; boncuklar; onbeşi goblet; altısı ayaklı kase ve geri kalanı küçük kase ve çömlekten oluşan toplam 33 kap bırakılmıştır [Fuensanta et al. 2002:135]. Hayvan Kalıntıları: İTÇ III/IV. tabakada çok sayıda oğlak kemiği dikkat çekmiştir. Yanık bina içinde ele geçen az sayıda koyuk keçi boynuzu ve kilden boynuz parçaları olasılıkla burada gerçekleştirilen dinsel bir törene şahitlik etmektedir. Bitki Kalıntıları: İTÇ IV. evre tabakasındaki yanmış yapının ana odasındaki niş ve ocakta yanık arpa tohumları bulunmuştur [Fuensanta 2000:159].
Kalıntılar:
Yorum ve tarihleme: Fuensanta ile Mısır; İlk Tunç Çağı yerleşmesinin; Karkamış-Birecik yöresinin nehir kıyısı ya da nehir boyunca sıralanan yerleşmelerinden biri olduğu söylemektedir [Fuensanta-Mısır 1998:236]. İlk Tunç Çağı I. evre yerleşmesi ise çanak çömlek bulgularının benzerliğine dayanarak; Hassek Höyük İTÇ I evresi yerleşmesi ile Kurban V. tabakası yerleşmesi ile çağdaştır. Bir köy yerleşmesi niteliğindedir. Yanmış yapı tabakaları; İTÇ boyunca Anadolu ve Kuzey Mezopotamya özelliklerini içeren bir karışık kültürün varlığına dair kanıtlar sunmuştur. İTÇ I ve III tabakalarına ait radyokarbon tarihleri aşağıdadır: AA35882 MÖ 2890-2584 (İTÇ III) AA35824 MÖ 2830-2461 (İTÇ III) AA35826 MÖ 3491-3039 (İTÇ I) AA35827 MÖ 3351-2920 (İTÇ I) AA35824 MÖ 3082-2876 (İTÇ I)


Liste'ye