|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Tilbeş Höyük |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
360 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Şanlıurfa |
|
İlçe:
|
Birecik |
|
Köy:
|
Keskince |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Orta Son |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Şanlıurfa il merkezinin batısında; Birecik İlçesi'nin yaklaşık 22 km kuzeybatısında; Fırat Nehri'nin akış yönüne göre sol; doğu yakasında; Keskince (Tilmusa) Köyü'nün yaklaşık 2 km kuzey-kuzeydoğusundaydı. Tilbeş adı yörede Son Tepe anlamına gelmektedir. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Fırat Nehri'nin hemen kıyısında yer alan konik biçimli bir tepeydi. Nehir kenarından 12 m yüksekliğinde; 110x100 m boyutlarındaydı. Kültür toprağının kalınlığının 14.5 m olduğu belirtmektedir. Höyüğün yamaçları basamak şeklinde teraslıydı. Fırat'a bakan batı yamacı diğer yamaçlarına göre dikti. Fırat'ın höyüğün hemen altında geniş bir yataktan aktığı görülmekteydi. Bu açıdan bu yerin piyade geçit yeri olduğu yorumlanabilir. Höyük Birecik Barajı'nın su tutulması ile baraj gölü altında kalmıştır. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1989 yılında Chicago Üniversitesi adına G. Algaze başkanlığında gerçekleştirilen yüzey araştırmasında saptanmıştır [Algaze 1994:32; har.5]. 1996 yılında J. G. Fuensanta yönetiminde; Alicante Üniversitesi desteğinde; İspanyol kazı ekibi tarafından başlatılan kurtarma kazılarının; Birecik Barajı suyunun gelişine kadar devam etmesi planlanmıştı. 2000 yılında sona eren kazılar çok uluslu bir ekip tarafından yapılmaktaydı. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Gerek yüzey araştırmasında gerek kazı sonucunda bu yerin Obeid Dönemi'nden (Kalkolitik Çağ); Post-Uruk (İTÇ I. evre); MÖ 3. bin yıl sonu-MÖ 2. binyıl başı (İTÇ III/IV. evre) Orta Tunç Çağı; Orta Demir Çağ; Geç Demir/Akhamenid; Hellenistik; Roma ve İslam Dönemi yerleşmelerine sahne olduğu anlaşılmıştır. OTÇ II. evresinden itibaren yerleşim yerinin uzun süre terkedildiği anlaşılmıştır. Kazı başkanı İTÇ I; III/IV. evre tabakalarının 10 m'yi geçen kalınlıkta olduğunu belirtmektedir. |
| Buluntular: Tepenin alt yamacında; Obeid Dönemi boyalıları; Uruk/Son Kalkolitik Çağ çanak çömlek parçaları (bant dudaklı kaseler) ile İTÇ 3/OTÇ 1; Hellenistik; Roma Dönemi parçaları bulunmuştur. Yaklaşık 1.1 hektarlık alanı kaplayan bu yerleşme yeri; Birecik Baraj gölünü sularının altında kalacaktır. 1996-2000 yıllarında J. Fuensanta yönetiminde Şanlıurfa Müzesi ile ortak bir proje kapsamında kazılmıştır. Ele geçen diğer bir buluntunun ise bir büyük bir hesap taşı ya da özel bir biçimde şekillendirilmiş sadece sayıları iceren bir numerik tableti temsil ettiği önerilmektedir. Mimari: 2004 yılında yapılan arkeolojik kurtarma kazılarında, 1200 metrekare alana sahip olan ve Kuzey Ubaid kültürüyle bağlantılı bir Kalkolitik Çağ yerleşimi ortaya çıkarılmıştır; alanda en azından bir düzine yapı bulunduğu anlaşılmaktadır. Burası çok kısa bir süre iskan edilmiştir. Yapıların planları iyi düzenlenmiş bir yerleşimi işaret etmektedir. En azından bir adet üç bölümlü ve iki adet de iki bölümlü yapı tanımlanmıştır. Bunlar yerleşimin en kuzeyinde yer alan yapılardır. Bir diğer hipotez de, "yapıların" basit ve bağımsız birimler olmak yerine, birbirleriyle bağlantılı daha büyük bir strüktüre ait olduğudur. En büyük olduğu düşünülen yapının alanı 90 metrekarenin üzerindedir. En güzel buluntular ve renkli Ubaid çanak-çömleklerinin çoğu burada ortaya çıkarılmıştır. Çanak çömlek: Boyalı çanak-çömleklerin üzerinde az sayıda desen belirlenebilmiştir; genellikle bunlardan birkaçı bir arada kullanılmıştır. Ender görülen desenlerin çoğuna ("eğimli iki dikdörtgen" gibi) bu büyük yapıda rastlanmıştır. Kuzeydeki iki bölümlü ve üç bölümlü strüktürlerde az sayıda istisnai çanak-çömlek parçası bulunmuştur. Renkli, şematik ve insana benzeyen figürinlere işaret eden parçaların çoğu, en güneyde yer alan odada ortaya çıkarılmıştır. Bunlarda farklı kombinasyonlara rastlanmaktadır. Resmedilen geometrik desenler arasında düz çizgiler, çapraz taramalar ya da dalgalar bulunmaktadır; bunlar alanda en çok rastlanan boyalı desenlerdir. Piktografik işaretlere benzeyen bazı boyalı desenler ise alışılmışın dışındadır. Bunlara bir kabın kulpunun alt kısmında rastlanmıştır. Diğer yapılarda görülen desenlerden, yukarıda da bahsedilen çapraz taramalar, dikdörtgenler ve dalgalar tek başlarına ya da bir arada kullanılmıştır; fakat bunlar kabın yalnızca küçük bir bölümünde yer almaktadır. Ayrıca, açık ağızlı ev eşyaları ile kenarları dışa ya da içe dönük kaplar ve kaseler bulunmuştur. Boyalı desenler kronoloji için kullanılamasa da, ele geçirilen bir "Coba Bowl"a ait parçalar yerleşimin kronolojisini düzgün olarak belirlemekte yardımcı olmuştur. Pek çok parçada hızlı ya da yavaş çark izleri görülmektedir. Hamurundaki kum/agrega oranı, kaseyi MÖ 4000 civarına (SAR kronolojisine göre GKÇ 1) tarihlemektedir [http://cat.une.edu.au/page/tilbes%20hoyuk; 24.11.2009, 10:50]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Tilbes Höyük'ten birkaç yüz metre uzaklıkta, benzer çanak-çömlekler ve Kuzey Ubaid benzeri boyalı kapların bulunduğu başka yapılara ait kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Yapıların Tilbes'in doğusundaki tepelerde inşa edilmiş olmaları, Geç Ubaid Dönemi sonrasında, 4000 civarında bir nehir taşkını olduğunu düşündürmektedir [http://cat.une.edu.au/page/tilbes%20hoyuk; 24.11.2009, 10:50]. |
