|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Surtepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
490 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Şanlıurfa |
|
İlçe:
|
Birecik |
|
Köy:
|
Surtepe |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Orta Son |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Şanlıurfa il merkezinin batısında; Birecik'in kuzeybatısında; Fırat'ın kuzey yakasında; Surtepe Köyü'nün bulunduğu yerdedir. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Terasları ile 250x230 m'yi bulan yerleşme yeri; toplam 7.2 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Konik biçimli höyük kısmı 120 m çapında; 16 m yüksekliğindedir. Yapılan araştırmalar sonucunda; höyüğün iskan edilen alanının 20 ila 50 hektarı kapladığı düşünülmektedir. Surtepe Köyü'nün yapıları tarafından tahrip olan höyüğün doğu ve güneydoğu eteklerini de nehir aşındırmıştır. Tali köy yolu kuzey ve batı eteklerini kesmektedir. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1989 yılında; Algaze başkanlığındaki ekip tarafından; Birecik Baraj Gölü altında kalacak buluntu yerlerini saptamak amacıyla yapılan yüzey araştırmasında bulunmuştur. 2000-2001 yıllarında; İspanya Alicante Üniversitesi Geç Prehistorya Bölümü; Şanlıurfa Müzesi ve Prag Oriental Institute and Academy of Science ortaklığında kurtarma kazıları başlatılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: 2000 yılı çalışmalarında Orta Kalkolitik/Ubaid; Geç Kalkolitik ve İlk Tunç kalıntılarına ulaşılmıştır. Surtepe Halaf süresince höyüğün en azından kuzey kesiminde iskan edilmiş gibi görünmektedir. Yerleşme MÖ 4. binyıl Geç Kalkolitik malzemesini içeren uzun bir tabakalanmaya sahiptir. Geç Demirçağ/Akhamenid Dönemi'ne ait buluntular da saptanmıştır. |
| Buluntular: Mimari: Yerleşmede Geç Kalkolitik'e tarihlenen anıtsal mimari elemanları saptanmıştır. Güney açmalarında geniş duvar temelleri bulunmuştur. E1 açmasında kerpiç ve taş duvarların birkaç tekrar yapım evresi belirlenmiştir. Jeolojik araştırmalar yerleşmenin Son Kalkolitik'te nehrin suları altında kaldığını göstermektedir. B3 alanında; iyi korunmuş olasılıkla anıtsal bir yapı ortaya çıkarılmıştır. Kerpiç platformun dibinde 60 adet pişmemiş kerpiç tuğladan oluşan bir yığın bulunmuştur. Platform en az 10 m derinliğe kadar devam etmektedir. Benzer bir yapı yerleşmenin merkezi kısmında da yer almaktadır [Fuensanta et al. 2002:198;199]. 2001 yılı çalışmaları B3 alanında yoğunlaştırılmıştır. Kule ya da yüksek platformun en azından doğu ve güneye doğru devam ettiği saptanmıştır. Bu yapı standart boyutu 40x40 cm olan kerpiç tuğlalardan inşa edilmiştir. Benzer yüksek platformlu kulelerin Suriye'de Hazna'da ve Anadolu'da Tilbeşar ve Hacınebi'de de bulunmuş olması nedeniyle; bu yapının bir sur duvarı olmadığı düşünülmektedir. Şimdilik bir anıtsal yapı olduğu düşünülmektedir. Yerleşmenin güney kesimindeki çalışmalar büyük platformda sürdürülmüştür. Bu platformun yapımında da 40x40 cm boyutlarındaki kerpiç tuğlalar kullanılmıştır. Daha geç dönemlere; olasılıkla İTÇ II ve İTÇ III'e tarihlenen çukurlar ya da yuvarlak planlı taş yapılar tarafından tahrip edilmiştir [Fuensenta et al. 2003:107]. 2005'te, yerleşimin güneyindeki üç açmada çalışılmıştır; bunlardan biri, kaya zemine ulaşmak üzere açılmış bir kademeli açmadır. En erken buluntular Geç Kalkolitik Döneme aittir; aralarında Geç Uruk Dönemine ait ev temelleri, katran boyalı çanak çömlekler, üstünde Geç Uruk damgası olan bir kap ve savaş gibi tipik Uruk sahneleri içeren iki adet silindir mühür vardır. Tilbes Höyük'te olduğu gibi, buradaki dolgular arasında da Geç/Son Ubaid Dönemlere ait ögeler tespit edilmiştir. Geç Kalkolitik tabakaları üzerinde kalın bir kül katmanı ve sonra da İTÇ tabakaları yer almaktadır [http://www.une.edu.au/cat/sites/surtepe.php, 22.6.2011; 14:47]. Çanak Çömlek: Boyalı Halaf çanak çömlek parçaları bulunmuştur. Geç Kalkolitik tabakaları; Uruk Yayılımı adı verilen döneme ait çok sayıda çanak çömlek örneği içermektedir. 2005 yılı kazılarında çalışılan alanlarda; yeni hipoteze göre Geç Kalkolitik 1 veya 2'yi yeniden konumlandıracak Ubaid benzeri malzemeler veren en eski tabakalara ulaşıldı. Tarihlemede ana referans; boyalı çömlek stilleri ve benzerleri oldu. Surtepe'nin en erken Geç Kalkolitik çömlekleri iyi fırınlanmış ve kum içermektedir. Renkler kremden yeşile değişiklik gösterir. Boya tek renk; siyah ya da bazen kırmızıdır. Biçimleri çoğunlukla kase veya orta boy kaseler ve bazen de büyük küpler veya küçük çömleklerdir [Fuensanta et al. 2007:459-460]. Çalışılan aynı alanın en son tabakaları ise Geç Kalkolitik 3'den 5'e kadar malzeme verir. Bu alanlarda Uruk yayılımının genel çanak çömlek tiplerinin bazıları (genellikle gri veya kırmızı hatlı; pahlanmış kenarlı kaseler; emzikli kavanozlar) bulunmuştur [Fuensanta et al. 2007:461]. Kil: Bir tanesi ziggurat olmak üzere bazı yapıların pişmiş toprak modellerin parçaları bulunmuştur. Ziggurat modeli ince maldan yapılmıştır ve Geç Uruk malzemesiyle ilişkilidir. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Surtepe'de ele geçen Geç Kalkolitik malzemesi; yakın çevrede bulunan Tilbeş yerleşmesi ile benzerlikler göstermektedir. Orta ve Geç Kalkolitik tabakalarının halka açık ve tahminen önemli işlevleri olan yapılar içerdiği düşünülmektedir. Geç Kalkolitik ve İTÇ I tabakalarının; Kuzey Mezopotamya topluluklarını ve onların Güney Mezopotamyalılarla olan ilişkilerinin anlaşılmasına önemli katkılarda bulunacağı önerilmektedir. Yeni bilgilere dayanarak Surtepe Höyük'ün Uruk yayılımının iki esas dönemi olduğu söylenebilir. 1) Güney Mezopotamya'nın Orta Uruk dönemi süresince (Geç Kalkolitik 3-4) 2) Geç Uruk dönemi (Geç Kalkoliitk 5) [Fuensanta et al. 2007:461]. |
