|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Küçük Höyük ve Mezarlığı |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük ve Mezarlık Alanı |
|
Rakım:
|
750 m |
|
Bölge:
|
Marmara |
|
İl:
|
Bilecik |
|
İlçe:
|
Bozüyük |
|
Köy:
|
Merkez |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ II |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Küçük Höyük olarak adlandırılan höyük; Eskişehir il merkezinin yaklaşık 50 km kuzeybatısında; Bozhöyük İlçesi'nin 5 km doğusunda; Bursa-Eskişehir karayolunun hemen yaklaşık 50 m kuzeyinde; Toprak Seramik Fabrikası alanı içindedir. Bu yerde oturanlara ait olduğu sanılan mezarlık alanı ise tepenin 400 m güneybatısındaki sırttadır. Höyük ile Mezarlık Alanı arasında Toprak Seramik Fabrikası yer almaktadır. Mezarlık alanı fabrika bahçesinin hemen kuzeydoğu kenarındadır. Hem höyüğe hem de mezarlık alanına ulaşmak çok kolaydır [Gürkan-Seeher 1991:lev.1]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Höyük ve mezarlık alanı hafif yükseltili dağ sırası eteğindedir. Tarım açısından uygun bereketli toprakları olan ve içinden çay akan düzlüğün yakınındadır. Höyük; 4 m yüksekliğinde; 60 m çapındadır [Gürkan-Seeher 1991:lev.1]. Yuvarlak biçimli bir tepedir. 807 m kotlu Çakırmandıra adlı sırtın güneybatı yamacında bulunan mezarlık ise 75x60 m ölçülerinde bir alanı kapsamaktadır [Gürkan-Seeher 1991:lev.2]. Toprak Seramik Fabrikası'nın kuzey kesiminde Bizans Dönemi Kilisesi'nin oluşu çevrenin su açısından yeterli olduğunu göstermektedir. Gerek höyük gerek mezarlık; fabrika inşaatı sırasında kısmen tahrip olmuştur. Doğal gaz borusu için açılan çukur da mezarlığının çok az bir kesimini bozmuştur. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Doğal gaz borusunun döşenmesi için açılan çukurda mezarların çıkması ve bu buluntuların Eskişehir Müzesi'nin haberdar olması üzerine; Eskişehir Müzesi adına kurtarma kazısı yapılmasına karar verilmiştir. Kazı; Müze Müdürü G. Gürkan başkanlığında ve Alman Arkeoloji Enstitüsü'nden J. Seeher'in bilimsel yönetiminde 1983-84 yıllarında gerçekleşmiştir. Küçük Höyük adlı tepede ise yüzey toplamaları dışında kazı çalışması yapılmamıştır (yüzey buluntuları için bak. Burney 1956:181; French 1968:231). Höyükten İTÇ çanak çömlek parçaları toplanmıştır. |
| Tabakalanma: Mezarlık kazısı sonucunda hafirleri tek dönemli bir gömüt yeri olduğunu belirtmektedir. Höyükte ise kazı yapılmamıştır. |
| Buluntular: İnsan Kalıntıları ve Mezarlar: Küçükköy mezarlığı; kesinlikle yerleşme dışı (Extramural) mezarlıktır. Kazıda; 204 adet mezar bulunmuştur. Bunların 127 adedi küp mezar; 74 adedi taş sanduka mezar; 3 adedi de basit toprak mezardır. Sanduka mezarlar için gerekli olan yassı levha taşlar 100 m kuzeydoğudaki kayalıktan getirilmiştir. Gerek küp gerek sanduka mezarlar; günümüz yüzeyinden 1-1.5 m derinde bulunmaktadır. Mezarların aralarında bazen 1-3; bazen 3-5 m mesafe bırakılmıştır. Gömütler dağınıktır. Belirgin bir planda gömülmemişlerdir. Bazı mezarlarda görülen tahribat hem aynı yere bir başka mezar çukuru açılmasından hem de belki döneminde oluşan mezar soygunculuğundan kaynaklanmış olabilir. Mezar çeşitleri ve genel özelliklerine göz attığımızda: 1. Küp Mezarlar: Küplerin ağızları kuzeybatıya bakacak şekilde yerleştirilmiştir. Mezar küpü olarak düz dipli; çan biçimli gövdeli ya da şişkin gövdeli kısa boyunlu küpler kullanılmıştır (tüm küp tipleri için bak: Gürkan-Seeher 1991:şek.2-3). Küpün içine hocker pozisyonunda çeset bırakıldıktan sonra küpün ağızı ya levha taşlar ya da başka bir küp veya küp parçaları ile sıkıca örtülmüştür. Bazen iki büyük küp; ağızları karşı karşıya gelecek şekilde yerleştirilmiştir. Ölünün girmediği durumlarda bazı küplerin ağızları; bilinçli bir şekilde kırılmıştır [Gürkan-Seeher 1991:şek.5]. 2. Taş Sanduka Mezarlar: Bunların yönleri de ayrıdır. Güneydoğu-kuzeybatı istikametinde inşa edilmişlerdir. İnşaatta yassı levha taşla ile aralarda küçük ocak taşları kullanılmıştır. Tam dikdörtgen olanlarının yanısıra yamuk biçimli olanları da vardır. Üstlerinin de yassı levha taşlarla kapatıldığı anlaşılmaktadır. Bazı örneklerde levha taşlar yetmediği durumlarda küçük taşlarla inşa edilen duvar sıraları görülmektedir. Bunlara da ölüler aynı şekilde hocker pozunda sağ ya da sol taraflarına yatırılarak gömülmüşlerdir. 3. Basit Toprak Mezarlar: Çok az örnekle temsil edilir. Gömüt armağanları: İçlerinde mezar tipine bakılmadan bazı mezarların ötekilere göre daha zengin gömüt armağanları konduğu anlaşılmaktadır. Bazı mezarlar ise kendi zamanında soyulmuştur. Kaplar içinde en çok görülen tip; tam ya da kesik ağızlı gaga ağızlı testilerdir. Kulpları düz ya burmalı olanları vardır. Bir kısmında derin çizgilerle yapılmış şevron gibi bezekler görülmektedir. Akıtacaklı örnekler de mevcuttur. Kısa boyunlu gövdesi çıkıntılı düğme bezemeli kaplar; ağızdan yüksek halka kulplu kaselerde mezarlara konmuştur. Bezemeli pişmiş toprak ağırşakların bazılarındaki deliklerin çok dar oluşu bu nesnelerin ağırşak dışında boncuk gibi başka işlevlerde kullanıldığını anlatmaktadır. Maden buluntularda altın gümüş gibi değerli madenlerin dışında; bakır; tunç ve kurşun buluntular da vardır. Ölülerin alınları hizasında ele geçen yassı altın; bakır-tunç sahifaların diadem gibi kullanıldığı sanılmaktadır. Bunların benzerleri; Alacahöyük; Demirci-Sarıket Mezarlığı; Karataş-Semayük ve Kültepe'de bulunmuştur. Üzerlerindeki delikler ölülerin bez veya deriden başlıklarına belki de süslenme amacıyla konmuş olabileceklerine işaret etmektedir. Geniş dudaklı; küresel gövdeli; uzun boyunlu kurşun kaplar; Anadolu'daki çağdaşı yerleşimlerde hemen hemen yok denecek kadar az bulunmaktadır [Gürkan-Seeher 1991:şek.21]. Başlı kefen ve delikli dikiş iğneleri [Gürkan-Seeher 1991:şek.22]; küpe; bilezik; kolye boncukları ve arkeoloji metinlerine traş bıçağı olarak giren minik bıçaklardan çeşitli örnekler ele geçmiştir. İğneler biçimsel özellikleri ile Troya I-II tabakaları ve Kusura iğnelerine benzemektedir. Az sayıda taştan sap delikli balta ve topuz (asa başı da olabilir) örnekleri görülmektedir [Gürkan-Seeher 1991:şek.26]. İlginç olan bir husus mızrak ucu; büyük kama vd. gibi silahların mezarlara ölü hediyesi olarak konmamasıdır. Bu sebepten barışcı bir toplumla karşılaşılmış olduğu sonucu çıkarabilir. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Küçükhöyük Mezarlığı'nın küp ve taş sanduka mezarları; Karataş/Semayük; Babaköy; Yortan/Gelembe; Kusura; Demircihöyük-Sarıket mezarlıklarından da bilindiği gibi; Batı Anadolu yerleşme dışı mezarlıklarına örnek bir gömüt yeridir. Bu mezarlık Demircihöyük-Sarıket ile birlikte; Kuzeybatı Anadolu yaylasında sistematik olarak araştırılmış ve bu kadar ayrıntılı bir şekilde yayını yapılmış bir iki mezarlıktan biridir. Özellikle çanak çömlek bulguları ile batıda; Troya; Yortan-Gelembe gibi önemli İlk Tunç Çağı merkezleri ile doğuda Demircihöyük ve Ankara çevresindeki diğer İlk Tunç Çağı yerleşim yerleri ile aynı kültür içindedir. Nekropolün tarihlenmesi en azından Demircihöyük-Sarıket Mezarlığı buluntuları yardımıyla kolaylıkla söylenebilir. Demircihöyük yerleşmesinin L evresinden Q evresine kadar devam eden bir buluntu topluluğu Küçükhöyük Mezarlığı'nda bulunmuştur. Kazı başkanları mezarlığı İlk Tunç Çağı'nın II. evresine bu benzerliklere dayanarak tarihlemektedir [Gürkan-Seeher 1991:96; şek.27'deki kronoloji tablosu]. Diğer küçük buluntularına da bakarak yalnız Batı ile değil; Alacahöyük; İkiztepe gibi yerleşme yerleri ile bağlantılar kurmak mümkündür. Mezarlıkta bulunan iskeletler A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Paleoantropoloji Laboratuvarı'nda A. Açıkkol tarafından incelenmiştir. Bu bireyler arasında bir kafatasında trepanasyon (kafatası delme ameliyatı) işleminin ense kısmından yapıldığı ama bu işlemin ölümden sonra ritüel amaçla gerçekleştirildiği ya da bireyin bu ameliyatdan hemen sonra öldüğü yorumlanmıştır [Güleç-Açıkkol 2001:73-74]. Bireyin 60 yaşında olduğu belirtilmektedir. İşlem oluk açma tekniği ile yapılmıştır. Bireyin kafatasında saptanan kalınlaşma iyileştirme amacıyla yapıldığı izlenimini de uyandırmaktadır. Büyük bir şans eseri buradan gaz borusunun geçirilmesi; böyle bir mezarlığın bir yerde ortaya çıkmasına ve kazılmasına yol açmıştır. Kazı raporunun mükemmel yayımlanması; İTÇ mezarlık kültürünü ve gömüt geleneklerini daha iyi öğrenmemize yol açmıştır. |
