©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi


Koimesis Kilisesi




Çizimler için tıklayın...

maps

Fotoğraflar için tıklayın...

Koimesis Kilisesi

Türü:
Kilise
Plan Tipi:
Kiborion
Yapım Tarihi:
8. yy başı
Evre:
Erken Orta Son
Araştırma Yöntemi:
Araştırma
Rakım:
100

Bölge:
Marmara
İl:
Bursa
İlçe:
İznik
Köy:
Mahmut Çelebi Mah.
Antik Adı:
Nikaia

     


Yeri: Bursa İli, İznik İlçesi'nin, Mahmut Çelebi Mahallesi'nde, Yakup Çelebi Sokağı üzerinde yer almaktadır.
Konumu ve Çevresel Özellikleri: Böcek Ayazması'nın yaklaşık 50 m batısındadır. Günümüzde temelleri görülebilen yapı, yol seviyesinden aşağıda bulunmaktadır ve etrafı demir parmaklıkla çevrelenerek koruma altına alınmıştır.
Araştırma ve Kazı: Yapı yıkılmadan önce yapılan araştırmalardan J. von Hammer'in çalışması oldukça önemlidir, çünkü kilisenin tarihlendirilmesinde etkili olan bir mozaik kitabe ilk olarak Hammer tarafından yayınlanmıştır [Hammer 1856]. 1892 yılında Ch. Diehl'in ve J. Strzygowski'nin makaleleri kilisenin mozaikleri hakkında yapılmış önemli araştırmalardır [Diehl 1892; Strzygowski 1892]. Kilise hakkında 1903'te O. Wulff ve 1927'de Th. Schmit tarafından yayınlanan monografik eserlerde yapı kapsamlı bir şekilde araştırılmış ve fotoğrafları çekilerek belgelenmiştir.
Tanım: Mimari Evreler: 787 yılındaki II. İznik Konsili'nde adının ilk kez geçmesinden dolayı Hyakinthos Manastırı Kilisesi olarak bilinen yapı muhtemelen 8. yy başlarında yapılmış olmalıdır [Mango 1994a:351-353]. 1065 depremini izleyen ikinci evresinde yapının narteksinin üzerine ikinci bir kat eklenmiş, ayrıca kuzey ve güneyine de yan mekanlar eklenmiştir [Peschlow 1972:146]. 18. yy'ın ortalarında çöken kubbe, 19. yy başında onarılmıştır. 19. yy'ın ortalarındaki onarımda ise kilisenin içi fresklerle bezenmiş, yapıya bir çan kulesi eklenmiş ve etrafı duvarla çevrelenmiştir [Wulff 1903:12-15; Schmit 1907:10-12; Peschlow 1972:147]. 1922 yılında Kurtuluş Savaşı sırasında tahrip olan yapının 1955'te içindeki moloz kaldırılmış ve mevcut kalıntılar ortaya çıkarılmıştır [Peschow 1972:145]. Mimari Özellikler: Kiborion planlı kilisenin kare planlı naosu dört ana paye ile yan mekanlardan ayrılmaktadır. Yan mekanlar beşik tonozla örtülüdür. Yapının doğu cephesi dıştan üç yüzlü, içten yuvarlak üç apsisle sonuçlanmaktadır. Yapının narteks kısmı üç bölümden oluşmakta ve iki yanı merdiven kuleleri ile sınırlanmaktadır. Yapı malzemesi olarak genelde tuğla-harç kullanılmışsa da, yer yer almaşık örgüye de rastlanmaktadır [Ötüken et al. 1986:232-233; Peschlow 2004:203-204]. Beton duvarlarla çevrili bir alan içersinde görülen yapı, tamamen otlarla kaplı olduğundan duvarlarına ait temelleri görebilmek oldukça zordur. Yapı içersinde kullanılmış olan payeler ayakta olduğundan bunlar net olarak görülebilmektedir [TAYEx 23.07.2008]. Bezeme Özellikleri: Kaynaklardan belirlenen ancak günümüze ulaşmayan mozaik bezemeler kilisenin apsis yarım kubbesinde, bema kemerinde, pandantiflerde ve narteksinde yer almaktaydı. Apsis yarım kubbesinde ikonoklazma öncesinde bazı araştırmacılara göre Meryem ve Çocuk İsa betimi yer almaktayken [Underwood 1959:240], bazı araştırmacılara göre de Tahtta Oturan İsa yer almaktaydı [De'Maffei 2004:114]. İkonoklazma döneminde apsiste bir haç figürü olduğu anlaşılmaktadır. Bu figür ikonoklazma sonrasında kucağında çocuk İsa'yı taşıyan Meryem figürüyle değiştirilmiştir. Bema kemerinin kuzeyinde ve güneyinde ikişer adet olmak üzere dört melek figürü bulunmaktadır. Kemerin ortasında ise Yargı Tahtı (Hetoimasia) tasviri vardı. Kubbeyi taşıyan pandantiflerde dört İncil yazarı betimi bulunmaktaydı. Narteks tonozunun ortasında yer alan khristogramın çevresinde İsa, Meryem, Vaftizci Yahya ve Joakhim'in madalyon içinde betimleri bulunmaktadır. Narteksin güney nefe açılan kapısının lunetinde ise kucağında çocuk İsa'yı taşıyan Meryem ve İmparator X. Konstantinos ile Patrik Nikephoros yer almaktaydı. Narteks mozaikleri 1065 sonrasına tarihlendirilmektedir [Mango 1959a:245-247]. Kilisenin naosunda opus sectile tekniğinde döşeme mozaikleri bulunmaktadır [Demiriz 2002:94-100].
Buluntular: Mimari Plastik: Bir kısmı yapı kalıntısının içinde, önemli bir kısmı ise İznik Müzesi'nde muhafaza edilen mimari plastik parçalar 6. yy'dan 11. yy'a kadar tarihlendirilmektedir [Barsanti 2004:278-281]. Bu parçalar içinde manastırın kurucusu olarak bilinen Hyakinthos'un monogramının olduğu levha ve sütun başlıkları vardır.
Yorum: T.I. Schmit, yapıyı üç nefli kubbeli bazilika olarak tanımlamaktadır [Schmit 1927:4].
Tahribat: Kilise apsisinin olduğu yerde günümüzde bir yol geçmekte, narteksin olduğu yerde de evler bulunmaktadır. Yapının dört yanında yol ve yapılaşma vardır. Birçok bölümü bu yoğun tahribat sonucu yıkılmıştır [TAYEx 23.07.2008].


Liste'ye