TAY-Haber Ayrıntı

6- U�AK - NEW YORK - U�AK HATTI

Ali Yama�

27/5/2006

Uzun bir zamand�r kaz�yorlard�. Geceleri �al��m��lar ve metrelerce derinlikte bir �ukur a�m��lard�. Bir gece mezar odas�n�n mermer kap� ta�lar�na ula�t�lar. Kap�ya ula�m��lard� ula�mas�na ama bu mermerleri bir t�rl� k�ram�yorlard�. Demirci ustas�n�n yapt�� balyoz bile fayda etmemi�ti. Bunun �zerine taktik de�i�tirip tavandan girmeye karar verdiler. 6 Haziran 1966 gecesi, mezar odas�n�n �st ta�lar�n� dinamitlediler. Ta�lar k�r�l�p mezar odas�na indiklerinde inan�lmaz bir manzara onlar� bekliyordu. Kar��lar�nda g�m�� ve alt�n vazolar, tak�lar, g�m�� s�rahiler, mutfak e�yalar� ve aksesuarlarla dolu bir hazine vard�. U�ak'�n G�re il�esinden Osman �nsal, �smail �elik ve Durmu� Ersoy heyecandan nefeslerini tutarak etraflar�nda y��l� duran bu hazineye bakakald�lar. Y�zlerce eser 2600 y�l sonra yeniden yery�z�ne ��k�yordu. Karun Hazinesi uyanm��t�. Art�k 30 y�l s�recek, bakan�ndan ka�ak��s�na iki �lkeden onlarca insan�n ve milyonlarca dolar�n i�in i�ine kar��aca�� bir ka�maca-kovalamaca ba�lam��t�. Genel kan�n�n aksine, "Karun Hazinesi" olarak adland�r�lan bu eserler, bir tek t�m�l�sten ��kmam��t�. 1965-68 y�llar� aras�nda ka�ak olarak kaz�lan U�ak'�n G�re il�esinde Toptepe, �kiztepe, Haylaztepe ve Aktepe ile Manisa'n�n K�rka�a� il�esi, Harta Mevkii'ndeki bir ba�ka t�m�l�sten ��kan buluntular�n t�m�n� kaps�yordu. �lgin� olan taraf ise hemen hemen t�m buluntular�n M� 6. y�zy�la tarihlenmesi idi. Bu y�zy�lda Lidya sanat�, Do�u Yunan ile �ran Akamenid uygarl�klar�n�n etkisi alt�nda, fakat kendine �zg� farkl� bir �slup geli�tirmi�ti. Arkeologlar taraf�ndan daha sonra yap�lan incelemelerde, bu t�m�l�slerin, Kroisos d�nemine ait kraliyet ailesi, y�netici veya komutanlar�na, ya da o y�llarda Anadolu'yu istila edip Lidya Krall��'na son veren Pers satraplar�na ait olabilece�i kan�s� uyanm��t�. �e�itli t�m�l�slerin soyulmas� ile olu�an bu koleksiyonun en �nemli par�alar� Dinar'l� �akir �nver ve �zmir'li Ali Bay�rlar taraf�ndan sat�n al�nm��t�. Uluslararas� ta��mac�l��n� Nevzat Telli, pazarlamas�n� ise Edip ve Nizamettin Telli karde�ler ile Fuat �z�lmez ger�ekle�tirmi�ti. Metropolitan M�zesi'ne sat��na ise John Klejman, Robert Hecht ve �ranl� Muhammed Yegani arac�l�k etmi�lerdi. �lk bulunan par�alar� �akir �nver arac�l�� ile Ali Bay�rlar sat�n alm�� ve �zmir'de John Klejman'a pazarlam��t�. Klejman paray� �zmir'de �demi� ama eserleri Avrupa'da teslim alm��t�. �lk parti mal i�in Klejman'�n Ali Bay�rlar'a 120.000 dolar, arac�l�k yapan Nizamettin Telli'ye de 24.000 dolar �dedi�i biliniyor. Bu arada, Manisa'daki t�m�l�s�n klinesinin iki yan�nda bulunan mermer sfenksler de ilk talan�n ard�ndan yerlerinden k�r�larak s�k�lm�� ve yine Ali Bay�rlar arac�l�� ile John Klejman'a sat�lm��t�. Klejman'�n bu iki sfenks i�in Metropolitan'a kesti�i faturan�n tarihi 21.2.1967, bedeli ise 25.500 dolar idi. Bu soygunlardan �ok sonra, ayn� t�m�l�ste bulunan duvar resimleri de s�k�lerek Metropolitan'a ta��nm��t�. Bu seferki arac� Hecht; duvar resimlerini sat�n al�p sonra da m�zeye ba��layarak vergiden d��en �ah�s ise d�nemin ABD Hazine Bakan� Douglas Dillon idi. Metropolitan M�zesi, 1966-68 y�llar� aras�nda sat�n ald�� 200'� a�k�n eserden olu�an ilk partiye 1.2 milyon dolar �demi�ti. M�ze daha sonra �e�itli �zel koleksiyonlara ve antikac�lara da��lan par�alar� da sat�n almaya devam etti. Eserler o denli de�erli idiler ki, m�zenin soyulan t�m�l�sleri incelemek �zere U�ak ve Manisa'ya uzmanlar g�nderdi�i biliniyor. Metropolitan M�zesi, sat�n ald�� bu koleksiyondan be� par�ay�, 1973'de, kurulu�unun 100. y�l� i�in a�t�� zel bir sergide te�hir etti. Sergiyi gezen Prof. Kenan Erim, bu par�alar�n Anadolu k�kenli oldu�unu tahmin ederek T�rk h�k�metine haber verdi. Daha sonra G�re �kiztepe T�m�l�s�'nde, soygundan sonra kaz� yapan Burhan Tezcan Metropolitan'� ziyareti s�ras�nda, Dietrich von Bothmer'den, buluntular�n men�ei hakk�nda ilk teyidi ald�. Bunun ard�ndan D��i�leri Bakanl�� eserlerin iadesi i�in giri�imde bulundu ve cevap olumsuz olunca dosya kapand�. M�ze 1984 y�l�nda, bu defa 55 par�ay� sergilemeye ba�lad�. Gazeteci �zgen Acar, daha �nceden bilgi sahibi oldu�u bu ka�ak��l�k olay�n�, Milliyet Gazetesi'nde, 4 Nisan 1986 g�n� ba�layan uzun bir yaz� dizisi halinde yay�nlad�. Ard�ndan da, d�nemin K�lt�r Bakan� M�kerrem Ta��o�lu ile bir g�r��me yap�p konuyu a��klad� ve Metropolitan'a dava a��lmas� s�z�n� ald�. 1987 y�l�nda New York'ta T�rkiye Cumhuriyeti'nin avukatlar� Harry Rand ve Lawrence Kaye Metropolitan M�zesi'ne dava a�t�lar. Tabii bu a�amaya gelinirken, Di�i�leri Bakanl��'nda, 1973 y�l�nda yap�lan ilk yaz��malar�n dosyas�n�n, veya ihbar �zerine 1966 y�l�nda U�ak Mahkemesi'ne intikal etmi� olay�n dosyas�n�n kay�p olmas�, ya da 1973 y�l�nda bir ate�emizin Metropolitan M�zesi'ne telefon edip "Bizim sizde baz� eski eserlerimiz varm��, �unlar� l�tfen geri verin" demesi gibi ufak tefek gariplikleri g�z ard� etmemizde fayda var. Temmuz 1990'da, New York Federal Mahkemesi, Metropolitan M�zesi'nin bu hazinenin T�rkiye'den ka��r�ld��n� bile bile ve k�t� niyetle sat�n ald��n� karara ba�lad�. Karar�n devam�nda, bu hazinenin ger�ek ve yasal sahibi olan T�rkiye Cumhuriyeti'ne, belirleyece�i bilim adamlar� ile Metropolitan M�zesi'nin sat�n ald�� bu koleksiyonun depolarda bulunan di�er par�alar�n� da inceleme hakk� tan�nm��t�. Mahkeme karar�na g�re, �� g�n ile s�n�rland�r�lan bu incelemeye, T�rk h�k�meti ad�na Ekrem Akurgal, Burhan Tezcan, G�ven Bak�r, Kaz�m Akb�y�ko�lu, Machteld Mellink ve C.H. Greenewalt'tan olu�an bir heyet kat�ld�. Bu inceleme esnas�nda, Karun Hazinesi'nin depolardaki bir�ok par�as�, ilk defa g�zler �n�ne serildi. Bu incelemeye dek, T�rkiye'den ka��r�lan ve m�ze taraf�ndan sat�n al�nan bu koleksiyondaki par�alar�n toplam say�s� dahi bilinmemekte idi. Ard�ndan Temmuz 1990'da, New York Federal Mahkemesi yarg�c� Vincent Broderick karar�n� a��klad�: Bu kararda, Karun Hazinesi'nin T�rkiye Cumhuriyeti'nin mal� oldu�u belirtiliyor ve m�zenin zamana��m� iddias�n� kabul etmeyerek, eserlerin geri verilmesi gerekti�i vurgulan�yordu. Bu karar �zerine Metropolitan M�zesi yetkilileri dava konusu olan 363 par�al�k Karun Hazinesi'ni T�rkiye'ye iade etmeye karar verdiler. Eserler,Ekim 1993'de ait oldu�u topraklara d�nd�. Devam� m�? Asl�nda bu hikayenin bir devam� olmamas� arzu edilirdi ama, ne yaz�k ki devam�n� bug�nlerde her gazetede okuyor veya televizyon haberlerinde izliyorsunuz... --------------------------- 1. Foto�raf Alt�: Toptepe T�m�l�s�, kouros kulplu oinochoe ve g�m�� kep�e 2. Foto�raf Alt�: Toptepe T�m�l�s�, hippokambos bi�imli bro� 3. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, elektron fibula 4. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, alt�n sarka� 5. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, g�m�� eserler 6. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, g�m�� zerine alt�n i�lemeli phialeler 7. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, g�m�� oinochoeler, b�y�k olan� makara, k�� ise aslan ve Bes kulplu 8. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, g�m�� alabastron 9. Foto�raf Alt�: �kiztepe T�m�l�s�, g�m�� buhurdanl�k 10. Foto�raf Alt�: Harta T�m�l�s�, fresk 11. Foto�raf Alt�: G�re t�m�l�slerinden birisinde bulunmu� g�ne� kursu �eklinde alt�n kolye 12. Foto�raf Alt�: G�re t�m�l�slerinden birisinde bulunmu� aslan protomlu bir �ift alt�n bilezik T�m resimler: �zet, M. Aykut (ed.); Yitik Miras'�n D�n�� yk�s�, �stanbul 2003

Liste'ye Haber Arama Makinesi'ne